Zhou Enlai

Zhou Enlai, Czou En-laj , ur. 1898, Huaian (prow. Jiangsu), zm. 8 I 1976, Pekin,

polityk chiński.

Urodził się 1898 w Huaian (prowincja Jiangsu). Pochodził z zamożnej rodziny urzędniczej. Uczył się w chrześcijańskiej szkole średniej w Tianjinie, 1917–18 studiował w Japonii. W 1919 uczestniczył w ruchu 4 maja, za co był więziony do 1920; po uwolnieniu pojechał na studia do Francji, gdzie wstąpił do partii komunistycznej.

W kierownictwie KPCh, premier

W 1924 wrócił do Chin i został wyższym funkcjonariuszem KPCh w prowincji Guangdong oraz dyrektorem Wydziału Politycznego Akademii Wojskowej w Whampoa; pod koniec 1926 oddelegowany do Szanghaju (gdzie KPCh miała znaczne wpływy), zaczął pracę w Komisji Wojskowej KC; na początku 1927 został wybrany do Biura Politycznego KC. Gdy IV 1927 Chiang Kai-shek, przywódca Kuomintangu, zerwał współpracę z KPCh, Zhou Enlai przeszedł do działalności podziemnej (m.in. przygotował powstanie w Nanchangu VIII 1927); 1930–31 przewodniczył delegacji KPCh w ZSRR na rokowania z Kominternem; po powrocie wszedł do ścisłego kierownictwa Chińskiej Republiki Radzieckiej, proklamowanej przez Mao Zedonga w prowincji Jiangxi; 1934–35 uczestniczył w Wielkim Marszu; został najbliższym współpracownikiem Mao, który stał się wówczas niekwestionowanym przywódcą partii. W XII 1936 Zhou Enlai uzgodnił w tajnych negocjacjach z Zhang Xueliangiem — dowódcą Armii Mandżurskiej, wysłanej przez Chiang Kai-sheka przeciwko siłom komunistycznym — że wspólnie podejmą walkę przeciwko Japonii, która od 1931 okupowała Mandżurię; następstwem tego porozumienia było uwięzienie Chianga przez oficerów Zhanga i wymuszenie na nim zgody na utworzenie wspólnego frontu przeciwko Japończykom. W czasie wojny chińsko-japońskiej 1937–45 Zhou Enlai był przedstawicielem KPCh przy rządzie narodowym w Nankinie i Chongqingu; po kapitulacji Japonii towarzyszył Mao w rozmowach (pod patronatem amerykańskim) z przywódcami Kuomintangu, których celem było wypracowanie porozumienia między obu partiami; po zerwaniu rozmów i wybuchu wojny domowej (1946) wrócił do sił komunistycznych na północy prowincji Shaanxi. Po klęsce Chianga i proklamowaniu ChRL (1 X 1949) został premierem Rady Państwowej i ministrem spraw zagranicznych; na początku 1950 wraz z Mao wyjechał do Moskwy negocjować porozumienie o sowieckiej pomocy dla Chin (14 II 1950 oba kraje podpisały układ o przyjaźni, braterstwie i wzajemnej pomocy); od 1954 współpracował z nim Deng Xiaoping, mianowany wtedy wicepremierem.

Misje dyplomatyczne, wizyta w Polsce

W połowie lat 50. Zhou Enlai odegrał istotną rolę w powstaniu ruchu państw niezaangażowanych; 1956 został członkiem Stałego Komitetu Biura Politycznego KC. Po październikowym przesileniu politycznym 1956 w Polsce (KPCh sprzeciwiła się wówczas sowieckiej interwencji wojskowej) przyjechał I 1957 do Warszawy, co było pewną manifestacją dążeń KPCh do odgrywania większej roli w bloku państw komunistycznych; 1958 został odwołany ze stanowiska ministra spraw zagranicznych, ale misje dyplomatyczne (zwłaszcza w Afryce) kontynuował jeszcze kilka lat. Po obaleniu 1964 rządów N. Chruszczowa pojechał do Moskwy na rozmowy z L. Breżniewem; dobrych relacji chińsko-sowieckich nie zdołano jednak przywrócić.

Okres „rewolucji kulturalnej”

1 V 1966 na wiecu na placu Tian’anmen ogłosił początek „rewolucji kulturalnej”; w następnym roku stał się obiektem krytyki hunwejbinów (Hongweibing), ale w odróżnieniu od większości współpracowników Mao, nie został zdymisjonowany. W 1970–71 zyskał poparcie części dowódców Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej, co umożliwiło mu zwalczanie partyjnych radykałów, którym przewodziła Jiang Qing (żona Mao); dzięki temu ułatwił także powrót do działalności wielu potępionym na początku „rewolucji kulturalnej” politykom i naukowcom; 1973 uzyskał od Mao zgodę na przywrócenie na stanowisko wicepremiera Denga (represjonowanego na początku „rewolucji kulturalnej”), którego przewidywał na swojego następcę. Na przełomie lat 60. i 70. przyczynił się do nawiązania stosunków dyplomatycznych między ChRL a USA; od 1975 patronował polityce 4 modernizacji, której celem był rozwój rolnictwa, przemysłu, obrony narodowej oraz nauki i techniki; chory na raka żołądka (co ogłoszono oficjalnie 1972), od VI 1975 pracował w szpitalu. Zmarł 8 I 1976 w Pekinie.

Złożone IV 1976 (w czasie obchodów pamięci przodków) pod pomnikiem bohaterów rewolucji na placu Tian’anmen przez mieszkańców Pekinu kwiaty dla uczczenia Zhou Enlaia zostały usunięte, co stało się przyczyną demonstracji, brutalnie stłumionych przez władze.