zbójnictwo
 
Encyklopedia PWN
zbójnictwo,
określenie zbrojnej działalności górali w Karpatach XVI–1. połowa XIX w.;
w Karpatach Wschodnich był to ruch tzw. opryszków, łączący elementy rozboju, walki społecznej i antagonizmów narodowo-religijnych między katolicką szlachtą polską a ruską ludnością poddańczą; motywacją zbójnictwa, rozwijającego się po obu stronach południowej granicy Polski, od Popradu po Śląsk Cieszyński, było przeciwstawianie się poddaństwu narzuconemu ludności góralskiej nawykłej do swobody oraz przymusowym świadczeniom na rzecz dworów, ale także chęć zysku, uzyskania swobody i sławy, wykazania swej przewagi; napadano na dwory, plebanie, rzadziej kościoły, na zamożnych chłopów (sołtysów, karczmarzy, młynarzy), kupców i podróżnych, po rozbiorze 1772 także na austriackie kasy. Zbójnicy łączyli się na krótkie okresy w kilkunastoosobowe grupy (na Spiszu często powyżej 100 osób) o zmiennym składzie, pod przywództwem harnasia lub hetmana; zbójnictwo spotykało się na ogół z poparciem miejscowej ludności góralskiej (przechowywanie zbójników, informacje o pościgu, współdziałanie służby przy napadach na dwory); najczęściej było karane śmiercią. Masowość zbójnictwa spowodowała, że do jego zwalczania tworzono w XVIII w. zbrojne oddziały tzw. harników, a władze austriackie wprowadziły sądy doraźne oraz znaczne siły wojskowe, które od schyłku XVIII w. skutecznie zmniejszały rozmiary zbójnictwa; do jego zaniku przyczyniły się reformy w Galicji 1848 i ewolucja stosunków społeczno-gospodarczych. Do najbardziej znanych harnasiów należeli Ondraszek z Janovic i Janosik z Terechovej, którzy zbójowali na początku XVIII w.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia