Zatokowy, Prąd

Zatokowy, Prąd, Golfsztrom, ang. Gulf Stream, niem. Golfstrom,

system ciepłych, stałych i powierzchniowych prądów morskich w Oceanie Atlantyckim i Oceanie Arktycznym;

najdłuższy, największy i najsilniejszy strumień wody ciepłej w oceanie światowym; płynie od półwyspu Floryda wzdłuż Ameryki Północnej do Ławicy Nowofundlandzkiej, a następnie na wschód i północny wschód przez ocean i dalej wzdłuż zachodnich brzegów Europy na Ocean Arktyczny, do Spitsbergenu oraz Nowej Ziemi; wyróżnia się kolejno następujące części Prądu Zatokowego: Prąd Florydzki (do przylądka Hatteras ok. 35°N), właściwy Prąd Zatokowy (do Ławicy Nowofundlandzkiej ok. 40–45°N), Prąd Północnoatlantycki (do Wysp Owczych ok. 60°N), Prąd Norweski z odgałęzieniami na Morzu Barentsa; łączna długość ponad 10 tys. km. Powstaje u wejścia do Cieśniny Florydzkiej przez połączenie wypływającego z Zatoki Meksykańskiej Prądu Florydzkiego z Prądem Antylskim (przedłużenie Prądu Północnorównikowego); przeciętnie nurt Prądu Zatokowego jest silny i głęboki; szerokość nurtu jest zmienna, od 50–75 km na południu do 120–400 km na odcinku od przylądka Hatteras do Ławicy Nowofundlandzkiej, gdzie oddalając się stopniowo od Ameryki Północnej, zaczyna tworzyć meandry (do 75 × 450 km), które stopniowo przesuwają się na wschód, odrywając się niekiedy od Prądu Zatokowego w postaci szerokich wirów; dalej na północny wschód Prąd Zatokowy, jako Prąd Północnoatlantycki, ma charakter prądu wielostrumieniowego tworząc liczne odgałęzienia, m.in. Prąd Kanaryjski odpływający na południe jako prąd zimny, Prąd Irmingera (ciepły) płynący w kierunku Islandii i Grenlandii oraz Prąd Spitsbergeński (odgałęzienie Prądu Norweskiego) — najdalej na Ocean Arktyczny sięgający strumień Prądu Zatokowego; miąższość nurtu Prądu Zatokowego wynosi do 1000 m, na niektórych odcinkach nurt sięga do dna oceanu. Prędkość zmniejsza się stopniowo od ok. 10 km/h w Cieśninie Florydzkiej do 6 km/h na otwartym oceanie i 3–4 km/h w pobliżu wybrzeży Europy; masa wody niesionej przez Prąd Zatokowy jest zmienna — przepływ wynosi od 25 mln m³/s w Cieśninie Florydzkiej i 38 mln m³/s po połączeniu z Prądem Antylskim do 70–74 mln m³/s (maksymalnie 106 mln m³/s) na szerokości geograficznej 37–38°N, następnie zmniejsza się do ok. 45 mln m³/s na początku Prądu Północnoatlantyckiego, 13 mln m³/s u wybrzeży Wysp Brytyjskich, 8 mln m³/s w Morzu Norweskim i 3 mln m³/s w Morzu Barentsa. Średnia roczna temperatura wód powierzchniowych wynosi od 26–28°C w Cieśninie Florydzkiej do 7–12°C na Morzu Barentsa, zasolenie — średnio 36‰; na głębokości 400 m temperatura wynosi 10–12°C; maksymalne zasolenie (36,5‰) jest na głębokości 200 m. System Prądu Zatokowego wywiera silny wpływ na warunki hydrologiczne i ekologiczne w oceanie, jak również na klimat półkuli północnej; przenosi olbrzymie ilości ciepła ze strefy podzwrotnikowej do stref umiarkowanej i podbiegunowej; oblicza się, że masy ciepłej wody Prądu Zatokowego podwyższają w styczniu temperaturę powietrza w Norwegii o 15–20°C, w Murmańsku — o ponad 11°C.