Zakopane,
miasto w województwie małopolskim, na obszarze Rowu Podtatrzańskiego, Tatr i Pogórza Spisko-Gubałowskiego, nad Zakopianką i licznymi potokami (m.in. Bystra, Cicha Woda, Strążyski, Biały, Olczański), na wys. 800–1000 m (najwyżej położone miasto w Polsce), w pobliżu granicy ze Słowacją; siedziba powiatu tatrzańskiego.
Ludność miasta: ogółem — 27,1 tys. mieszkańców (2019)
Gęstość zaludnienia: 322,4 os/km2 (2019)
Powierzchnia: 84 km2
Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 19°58′E, szerokość geograficzna: 49°18′N
Prawa miejskie: nadanie praw — 1933
Oficjalne strony WWW: www.um.zakopane.pl
Historia. Zakopane wzmiankowane 1564; pocz. osadnictwa z przeł. XVI i XVII w., przywilej osadniczy z 1670; w XVIII i XIX w. niewielki ośr. górniczo-hutn. (w Kuźnicach); 1772–1918 w zaborze austr.; w poł. XIX w. właściwości klim. Zakopanego odkrył i spopularyzował T. Chałubiński; 1876 otwarto szkołę snycerską i 1882 koronkarską; od 1886 stacja klim. i uzdrowisko; od 1889 własność W. Zamoyskiego, który stworzył fundację nar. — podstawę obecnego parku nar.; 1873 założono Tow. Tatrzańskie, 1889 — Muzeum Tatrzańskie, 1909 z inicjatywy M. Zaruskiego Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, 1884 otwarto linię kol. Kraków–Chabówka, 1899 Chabówka–Zakopane. Od końca XIX w. ważny ośrodek kult.-artyst., przebywali tu i tworzyli m.in. H. Sienkiewicz, W. Orkan, S. Witkiewicz, S. Żeromski, K. Przerwa Tetmajer, J. Kasprowicz, M. Karłowicz, K. Szymanowski, S.I. Witkiewicz, K. Makuszyński, W. Matlakowski, J.G. Pawlikowski oraz pierwszy proboszcz parafii zakopiańskiej ksiądz J. Stolarczyk; w końcu XIX w. S. Witkiewicz stworzył styl zakopiański, oparty na lud. budownictwie i zdobnictwie na Podhalu. Na pocz. XX w. powstały sanatoria i zakłady przyrodoleczn.; od 1900 miasteczko; prawa miejskie 1933. W czasie okupacji niem. konspiracyjny punkt przerzutowy na Węgry i ośr. kurierski (kurierami byli m.in. znani pol. sportowcy: H. Marusarzówna, F. Klaper, S. Marusarz, W. Roj-Gąsienica, J. Krzeptowski, J. Bobowski); 3 obozy pracy przymusowej, 1940–45 w podziemiach hotelu Palace mieścił się areszt gestapo, przez który przeszło ok. 15 tys. mieszk. Podhala; opór górali zniweczył niem. próbę stworzenia tzw. Goralenvolku; po wojnie znaczna rozbudowa miasta.
Zabytki. Barokowy drewniany kościół Matki Bożej Częstochowskiej (dawniej Św. Klemensa; 1847–51), przy nim zabytkowy Cmentarz Zasłużonych dla Podhala na Pęksowym Brzyzku (zał. 1848); neogot. kościół kam. Najświętszej Rodziny (1877–96, J.P. Dziekoński); drewniany kościół Św. Jana Ewangelisty (dawniej Św. Anny) na Harendzie (pocz. XVIII–1720, wieża 1841; przeniesiony w latach 20. XX w. z Zakrzowa k. Kalwarii Zebrzydowskiej); zabytkowa góralska zabudowa drewniana (XIX i pocz. XX w.); drewniane budowle w stylu zakopiańskim projektu S. Witkiewicza z przeł. XIX i XX w.: drewniana kaplica w Jaszczurówce i Św. Krzyża z klasztorem Albertynów (ob. Albertynek) na Kalatówkach, wille: Koliba, Oksza, Pod Jedlami, Witkiewiczówka (1904, J. Koszczyc–Witkiewicz); przy drodze do Kuźnic pomnik Rozstrzelani partyzanci (1964, W. Hasior).