Zabrze

rys. Z. Kwiatkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Zabrze,

miasto w województwie śląskim, pow. grodzki, na Wyż. Katowickiej i w Kotlinie Raciborskiej, nad Kłodnicą i jej dopływem Bytomką, w zachodniej części GOP.

Ludność miasta: ogółem — 172,8 tys. mieszkańców (2019)

Gęstość zaludnienia: 2 160,1 os/km² (2019)

Powierzchnia: 80 km²

Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 18°47′E, szerokość geograficzna: 50°19′N

Prawa miejskie: nadanie praw — 1922

Oficjalne strony WWW: www.um.zabrze.pl

wielki ośr. przem.; kopalnia węgla kam. Sośnica-Makoszowy, koksownia, huta Zabrze (konstrukcje stalowe), fabryki: maszyn górniczych, urządzeń dźwigowych, lin i drutu, elektrownia Zabrze (moc 156 MW); zakłady przemysłu spoż. (m.in. browar, wytwórnia coca-coli), drzewnego, elektronicznego (urządzenia komputerowe, m.in.aparatura med.; montownia telewizorów Nokia), materiałów budowlanych, szklarskiego (huta szkła) i gumowego; węzeł gazociągów; komunikacja miejska z in. miastami GOP. Siedziba firmy Mostostal SA oraz licznych biur projektowych i placówek nauk.; mieszczą się tu: Zakład Fizyki Ciała Stałego PAN, Zakład Polimerów PAN, Inst. Podstaw Inżynierii Środowiska PAN, Inst. Chem. Przeróbki Węgla, kliniki Śląskiej Akad. Med. (w dzielnicy Rokitnica); Dom Muzyki i Tańca, Teatr Nowy, Filharmonia Górnicza, Muzeum Miejskie, Muzeum Górnictwa Węglowego; działa Tow. Miłośników Zabrza; między Zabrzem a Gliwicami Wojew. Park Kultury i Wypoczynku (powiat 490 ha); ośr. wypoczynku świątecznego w Pawłowie, Rokitnicy, Zaborzu, Makoszowach (dzielnice Zabrza).

Historia.

Najstarsza część miasta — Biskupice, wzmiankowane 1243, własność biskupów wrocł. (do 1810); od 1327 pod zwierzchnictwem Czech, dzieliło losy polit. Śląska; od XIV w. w okolicy wytapianie ołowiu i żelaza z rud; od 1742 w państwie pruskim Rozwój Zabrza związany z powstającym tu w XVIII w. przemysłem górniczo-hutn.; w 1. poł. XVIII w. istniała kuźnica, 1791 uruchomiono pierwszą kopalnię węgla kam. (ok. 120 t rocznie), następnie kopalnię Królowa Luiza, w końcu XIX w. — największa w Europie (1893 — ponad 3,3 mln t rocznie); w 2. poł. XIX w. Zabrze przekształciło się w ośr. przem.; połączono ze sobą kilka sąsiadujących wsi, m.in.: Biskupice, Mikulczyce, Rokitnicę, Zaborze; 1823 uruchomiono żeglugę na Kanale Gliwickim, 1842 otwarto linię kol. Gliwice–Świętochłowice; powstały m.in. kolejne kopalnie węgla, huty żelaza, koksownie, stalownia, fabryka kotłów, odlewnia rur, fabryka maszyn oraz mniejsze zakłady przem., m.in. 1867 gazownia, 1897 elektrownia; od 1875 siedziba powiatu (do 1975). Pod panowaniem Prus, mimo germanizacji Zabrze zachowało charakter pol.; jeden z gł. ośr. powstań śląskich 1919–21; po plebiscycie na Górnym Śląsku 1921 pozostało w granicach Niemiec (1914–45 pod nazwą Hindenburg); prawa miejskie 1922; rozwój przestrzenny, 1927 — ok. 126 tys. mieszkańców. W czasie II wojny światowej podobóz obozu koncentracyjnego Auschwitz, ok. 20 oddziałów roboczych jeńców różnych narodowości; od 1945 w Polsce.

Bibliografia

, oprac. H. Rechowicz, Zabrze. Zarys rozwoju miastaKatowice 1967.