Sinciang
 
Encyklopedia PWN
Sinciang, chiń. Xinjiang Wymowa, Region Autonomiczny Sinciang-Ujgur, chiń. Xinjiang Weiwu’er Zizhiqu,
region autonomiczny w północno-zachodnich Chinach;
rozciąga się między Wyż. Tybetańską na południu a Mongolią, Kazachstanem, Kirgistanem, Tadżykistanem, Afganistanem, Pakistanem i Indiami od północy i zachodu. Powierzchnia 1,6 mln km2; 24,9 mln mieszk. (2018); ośrodek administracyjny Urumczi. Powierzchnię Sinciangu stanowią rozległe kotliny tektoniczne, otoczone wysokimi górami; północną część zajmuje Kotlina Dżungarska, południową — Kotlina Kaszgarska z pustynią Takla Makan, rozdzielone górami Tienszan (do 7439 m); w części środkowowschodniej, po południowej stronie Tienszanu głębokie zapadlisko Kotliny Turfańskiej z największą depresją środkowej Azji — 154 m. p.p.m.; wzdłuż północnej i zachodniej granicy ciągną się góry Ałtaj, Tarbagataj, Pamir, Karakorum; na granicy z regionem autonomicznym Tybet system górski Kunlun (Muztag, 6987 m). Klimat umiarkowany ciepły kontynent., w kotlinach skrajnie suchy; w Dżungarii średnia miesięczna temp. od –20, –33°C w styczniu do 20–25°C (nawet 30°C) w lipcu, w Kaszgarii odpowiednio od ok. –7°C do ok. 24°C, w Kotlinie Turfańskiej od –9°C do 33°C; w górach Tienszan granica wiecznego śniegu przebiega na wys. 3600–4450 m; największe opady (150–200 mm rocznie) występują w Kotlinie Dżungarskiej (zwłaszcza na północy), gdzie napływa wilgotniejsze powietrze z północnego zachodu (w otaczających ją górach opady roczne ok. 500–800 mm); na południe od Tienszanu roczna suma opadów nie przekracza 100 mm, najniższa — 20 mm w Kotlinie Turfańskiej; deszcze burzowe najczęściej w czerwcu, lipcu; na północnych zboczach Tienszanu opady jesienno-zimowe (gł. śnieżne); częste burze pyłowe. Poza częścią północną, odwadnianą przez górny bieg Irtyszu, cały obszar Sinciangu ma odpływ wewn.; liczne, krótkie rzeki, wypływające z gór, giną w piaskach pustyń; gł. rz.: Tarym z Jarkend-darią, Ulungur He, Czarny Irtysz; największe jeziora: Lob-nor, Bosten Hu, Ulungur Hu. W kotlinach roślinność pustynna i półpustynna (gł. bylice), u podnóży gór — stepowa; w górach (w Tienszanie na wys. 1500–3200 m) lasy świerkowo-jałowcowe lub modrzewiowo-świerkowe z jodłą syberyjską i limbą syberyjską (Ałtaj), w wyższych piętrach — roślinność alp.
Sinciang zamieszkują Ujgurzy (45% ogółu mieszk.), Chińczycy (Han, ok. 40%), ponadto w północnej Dżungarii ok. 700 tys. Kazachów i ok. 200 tys. Mongołów, na zachodnim pograniczu Kaszgarii Kirgizi i Tadżycy, w miastach (gł. w Urumczi i Hami) — Dunganie; ludność rozmieszczona nierównomiernie, skupiona gł. w oazach występujących po obu stronach Tienszanu i wzdłuż gór Altun Shan (pasmo Kunlunu); w miastach mieszka ok. 45% ludności; gł. m.: Urumczi, Hami, Yining, Kaszgar, Turfan, Karamay. Podstawą gospodarki Sinciangu jest rolnictwo; ziemie uprawne (ok. 2% pow. regionu) występujące gł. w oazach są prawie w całości sztucznie nawadniane (ok. 130 tys. km kanałów nawadniających); gł. uprawami są: pszenica (zajmuje ok. 45% gruntów ornych) i kukurydza (ok. 17%); lokalnie uprawia się ryż, w Kaszgarii — bawełnę; we wszystkich oazach rozwinięte sadownictwo (morele, brzoskwinie, jabłka), w Kotlinie Turfańskiej uprawa winorośli; na obszarach górskich i półpustynnych podstawowe znaczenie ma hodowla owiec, ponadto koni, osłów, wielbłądów. Z licznych surowców miner. wydobywa się gł. ropę naftową (Karamay) i węgiel kam. (okolice Urumczi i Hami), ponadto — rudy żelaza i metali nieżel., złoto oraz kamienie szlachetne (m.in. nefryt, agat); energia elektr. pochodzi gł. z elektrowni cieplnych; słabo rozwinięty przemysł przetwórczy reprezentują niewielkie huty żelaza (Urumczi, Hami), rafinerie ropy naftowej (Karamay, Dushanzi, Turfan, Urumczi), zakłady metal. i włók. (Urumczi), sodowe (Hami), spoż., garbarnie; duże znaczenie ma tradycyjne rzemiosło wytwarzające dywany (Hotan), galanterię skórz., rzeźby w nefrycie i in. W komunikacji gł. rolę odgrywają szlaki drogowe, najważniejsze: biegnący północną stroną gór Tienszan do granicy z Kazachstanem (stary Jedwabny Szlak) oraz pętla drogowa wokół pustyni Takla Makan; gł. linia kol. prowadzi z Lanzhou (Gansu) do Urumczi, w budowie magistrala Turfan–Kaszgar; duże znaczenie ma komunikacja lotn., w wielu regionach — transport juczny.
Historia. Terytorium obecnego Sinciangu, przyłączone w I w. p.n.e. do Chin przez dyn. Han, przeszło w III w. n.e. pod kontrolę Dżurdżenów, a VI w. Turków (stąd jeszcze w XIX i na pocz. XX w. nazwa Turkiestan Wschodni); w VII w. przejściowo podbity przez dyn. Tang; od VIII w. pod władzą kaganatu ujgurskiego; w XIII–XV w. w imperium mong., następnie we władaniu lokalnych chanatów; w 1. poł. XVII w. w północno-zachodniej części Turkiestanu Wschodniego powstał chanat dżungarski (Dżungaria); w poł. XVIII w. Turkiestan Wschodni podbiła dyn. Qing, nadając mu nazwę Sinciang (nowa granica); 1862–77 antychiń. powstanie Jakuba Bega; po jego stłumieniu Chiny przekształciły Sinciang w prowincję cesarstwa; po rewolucji chiń. 1911–13 w praktyce niezależny od władz kuomintangowskich; 1949 oddziały Chiń. Armii Lud.-Wyzwoleńczej zajęły Sinciang; od 1955 region autonomiczny.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Urumczi, budynek rządowy (Chiny)fot. J. Piwowarczyk/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Tien-szan fot. M. Więckowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia