wojna sowiecko-fińska

wojna sowiecko-fińska 1939–40, tzw. wojna zimowa,

wojna wywołana przez agresję ZSRR na Finlandię 30 XI 1939.

Poprzedziło ją włączenie Finlandii w tajnym protokole układu niemiecko-sowieckiego z 23 VIII 1939 (tzw. pakt Ribbentrop-Mołotow) do sowieckiej strefy wpływów oraz wysunięcie X 1939 przez ZSRR żądań niewielkich zmian terytorialnych (zwłaszcza ustąpienia Finlandii z części Przesmyku Karelskiego) i współpracy wojskowej (wydzierżawienia półwyspu Hanko na bazę morską, zawarcia układu obronnego). Po odrzuceniu większości żądań przez rząd fiński, ZSRR 28 XI 1939 wypowiedział traktat o nieagresji z 1932 i 30 XI zaatakował Finlandię. Zgrupowanie Armii Czerwonej (dowódca K. Woroszyłow) liczyło początkowo 600 tys. ludzi i 1230 czołgów; armia fińska (dowódca C.G.E. Mannerheim) zmobilizowała w toku wojny 430 tys. wojska, siły pancerne prawie nie istniały. 1 XII ZSRR powołał marionetkowy fiński rząd ludowy (przewodniczący O.W. Kuusinen) i 2 XII zawarł z nim układ o pomocy i przyjaźni, co wskazuje, że celem ZSRR było opanowanie Finlandii i narzucenie jej podporządkowanego sobie rządu.

Na Przesmyku Karelskim główna ofensywa sowiecka nie przełamała linii Mannerheima i, mimo ogromnej przewagi wojsk ZSRR, front ustabilizował się do końca I 1940. Na terenie między jeziorem Ładoga a Morzem Barentsa atakujące kolumny sowieckie zostały w toku walk w warunkach ciężkiej zimy powstrzymane, a niektóre okrążone i zniszczone. Zabiegi Finlandii o pomoc międzynarodową nie przyniosły liczących się skutków. Liga Narodów potępiła agresję i 14 XII 1939 usunęła ZSRR ze swego składu; alianci zachodni rozważali wysłanie korpusu francusko-brytyjsko-polskiego; Norwegia i Szwecja ogłosiły neutralność i nie godziły się na ewentualny tranzyt wojsk alianckich; stosunkowo największej pomocy (sprzęt i materiały wojskowe, ochotnicy, pomoc humanitarna) udzieliła Szwecja. W I 1940 doszło do kontaktów fińsko-sowieckich na temat możliwości zawarcia pokoju; przestał istnieć rząd Kuusinena. W II i III 1940 wojska ZSRR na froncie fińskim wzrosły do 1,2 mln ludzi; rozpoczęty 11 II zmasowany atak na Przesmyku Karelskim dokonał wyłomu w linii Mannerheima; stopniowe zdobywanie jej przez Armię Czerwoną, brak rezerw oraz realnych nadziei na pomoc zewnętrzną — zmusiły Finlandię do ustępstw.

Na mocy pokoju moskiewskiego 1940 działania wojenne zakończono 13 III; Finlandia straciła ok. 9% terytorium kraju i przekazała ZSRR w dzierżawę półwysep Hanko, obroniła jednak swą suwerenność. Straty fińskie wyniosły 25 tys. zabitych i 44 tys. rannych; straty sowieckie są obliczane na co najmniej 125 tys. zabitych i zaginionych.