wojna peloponeska

wojna peloponeska,

wojna o dominację w świecie greckim toczona 431–404 p.n.e. między Atenami i zdominowanym przez nie Związkiem Ateńskim I a Spartą i Związkiem Peloponeskim, z okazjonalnym udziałem także państw trzecich (Macedonia, Persja, miasta sycylijskie).

Najdłuższa, najbardziej krwawa i okupiona największymi zniszczeniami wojna w Grecji okresu klasycznego. Pierwszy jej etap, zw. wojną archidamijską (431–421; nazwa od imienia króla spartańskiego Archidamosa II corocznie najeżdżającego Attykę), nie wyłonił zwycięzcy, skłaniając strony do podpisania pokoju Nikiasza (421) przywracającego sytuację sprzed wojny. W 421–415 (okres tzw. zbrojnego pokoju) walki na większą skalę ustały, ale konflikt trwał nadal. Wznowienie walk spowodowała nieudana wyprawa Ateńczyków na Sycylię (415–413), stanowiąca punkt zwrotny całej wojny. Osłabione klęską Ateny z trudem odpierały ataki Sparty i jej sprzymierzeńców. Ostatni okres, tzw. wojna dekelejska (413–404; nazwa od Dekelejów, miejscowości w Attyce ufortyfikowanej przez Spartan), zakończył się triumfem Sparty. Popierana przez Persję Sparta zbudowała silną flotę, niszcząc ateńską potęgę morską w bitwie pod Ajgospotamoj (405); Ateny skapitulowały, godząc się na ciężkie warunki pokojowe (likwidacja floty, zburzenie murów obronnych). Władzę w Atenach przechwyciło na krótko „trzydziestu tyranów” popieranych przez Spartę. Nastąpił rozpad I Ateńskiego Związku Morskiego. Wojna ugruntowała hegemonię Sparty. Dzieje konfliktu (do 411) opisał Tukidydes.