Witwicki Władysław, ur. 30 IV 1878, Lubaczów, zm. 21 XII 1948, Konstancin k. Warszawy,
filozof, psycholog, teoretyk sztuki;
Witwicki Władysław
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
tłumacz i komentator dialogów Platona, przyczynił się do popularyzacji filozofii gr. i kultury antycznej w Polsce; uczeń K. Twardowskiego; 1904–19 wykładał filozofię na Uniwersytecie Lwow., od 1919 profesor psychologii Uniwersytetu Warszawskiego; od 1930 czł. TNW; autor pierwszego pol. podręcznika psychologii (Psychologia t. 1–2 1925–1927), przyczynił się do rozwoju pol. terminologii psychol.; w metodologii psychol. postulował posługiwanie się introspekcją uzupełnioną przez interpretację zachowania zewn. oraz analizę wytworów; twórca psychol. teorii kratyzmu (gr. kratos ‘siła’, ‘moc’) głoszącej, że różne złożone stany uczuciowe dadzą się wyprowadzić z jednej ogólnej zasady dążenia do mocy; walka o odzyskanie bądź wzmożenie poczucia mocy toczy się we wzajemnych stosunkach między ludźmi, które stanowią gł. źródło uczuć, będących regulatorem stosunków międzyludzkich; przy ich udziale powstają sądy i akty woli, modyfikują one również procesy poznawcze: pamięć, spostrzeganie i myślenie; Witwicki sformułował też „psychologiczną zasadę sprzeczności” przypominającą współcz. teorię dysonansu poznawczego, którą rozwinął w badaniach nad religijnością (Wiara oświeconych 1939, wyd. pol. 1959); praca ta stawia go w rzędzie prekursorów psychologii religii (także komentarze do przetłumaczonej przez siebie Ewangelii: Dobra Nowina według Mateusza i Marka 1958 i dialogów Platona); zajmował się również psychologią sztuki; sam uprawiał różne dziedziny sztuk plast. (m.in. ilustrował swoje książki); był popularyzatorem sztuki (m.in. Wiadomości o stylach 1934) i recenzentem wystaw plast., dużą popularność zdobył cyklem audycji radiowych Przechadzki ateńskie (1939, wyd. 1947); wybór pism Psychologia uczuć i inne pisma (1995).
