Witold

Witold, litew. Vytautas , na Litwie zw. Wielkim, ur. ok. 1352, zm. 27 X 1430, Troki,

wielki książę litewski.

Urodził się ok. 1352. Był synem Kiejstuta, bratem stryjecznym Władysława II Jagiełły. W 1382 uwięziony wraz z ojcem przez Jagiełłę w Krewie, uciekł do Krzyżaków; 1383 przyjął chrzest; wraz z Krzyżakami najeżdżał Litwę; 1384 pogodził się z Jagiełłą, objął księstwo dzielnicowe (Grodno, Brześć, Podlasie) i przeszedł na prawosławie, przyjmując imię Aleksander. W 1385 uczestniczył w spisaniu aktu unii w Krewie, a II 1386 w Krakowie wrócił do katolicyzmu. W 1389, po nieudanej próbie zajęcia Wilna, ponownie uszedł do Krzyżaków i 1390–92 wraz z nimi walczył na Litwie przeciw Jagielle; 1391 wydał córkę Zofię za Wasyla I moskiewskiego.

Namiestnik Księstwa Litewskiego

W 1392 porozumiał się z Jagiełłą, uznał go za swego suwerena i z jego upoważnienia objął namiestnictwo w Wilnie i nad całym Wielkim Księstwem Litewskim (układ w Ostrowie 4 VIII 1392). Prowadził politykę centralizacji i wewnętrznej konsolidacji państwa (1393–96 zlikwidował dziedziczne księstwa dzielnicowe) oraz ekspansji na wschód i południe (przeciw Tatarom). W 1398 zawarł na wyspie Salin traktat z Krzyżakami, w którym odstąpił im Żmudź, zapewniając sobie z ich strony pokój i pomoc zbrojną; zorganizował wyprawę przeciw Złotej Ordzie, zakończoną klęską nad Worskłą (1399). Był potem jednym z wystawców aktów unii polsko-litewskiej: 1401 (uzyskał dożywotnio władzę wielkoksiążęcą pod zwierzchnictwem Jagiełły) i 1413 w Horodle. Po 1401 walczył z Krzyżakami (1404 pokój w Raciążku — dawniej Raciąż), potem z Moskwą (1408 pokój nad rzeką Ugrą). W 1409 poparł nowe powstanie na Żmudzi i w wielkiej wojnie z Zakonem dowodził wojskiem litewskim-ruskim w bitwie pod Grunwaldem (1410). W 1411 (pokój w Toruniu) otrzymał z Jagiełłą dożywotnio Żmudź; prowadził jej chrystianizację i 1417 utworzył biskupstwo żmudzkie.

Samodzielność w rządach

Rządził Litwą samodzielnie, mimo zwierzchnictwa Jagiełły, z którym współpracował w sprawach polityki zewnętrznej; uczestniczył w rozgrywkach z Zygmuntem Luksemburskim, popierającym Krzyżaków; 1421 przyjął od husytów czeskich propozycję objęcia tronu Czech i 1422 wysłał tam Zygmunta Korybutowicza jako swego namiestnika; odwołał go po nowej wojnie z Zakonem 1422, w wyniku której uzyskał włączenie Żmudzi na stałe do Litwy. Na wschodzie 1425 objął opiekę nad wnukiem, Wasylem II, księciem Moskwy, a 1426–28 poprowadził wyprawy, podczas których jego zwierzchnictwo uznał m.in. Psków i Nowogród Wielki. Na zjeździe w Łucku 1429 Zygmunt Luksemburski zaproponował mu koronację na króla Litwy, czemu sprzeciwili się panowie polscy (m.in. Z. Oleśnicki); ich opór i podjęte przez Witolda starania o koronę spowodowały zaostrzenie stosunków polsko-litewskich; 1430 główne poselstwo Zygmunta z koroną dla Witolda nie wjechało na ziemie polskie, a Witold wkrótce (27 X 1430) zmarł w Trokach (bez dziedzica).