Wiklef, Wyclif, Wycliffe, John 
, ur. ok. 1330, zm. 31 XII 1384, Lutterworth
angielski filozof, teolog i reformator religijny.
, ur. ok. 1330, zm. 31 XII 1384, Lutterworth
Wiklef John
Encyklopedia PWN
Urodził się ok. 1330. Był drugim synem rodziny drobnoszlacheckiej. Około 1345 rozpoczął naukę na uniwersytecie w Oksfordzie, zaś 1351 roku w katedrze w Yorku otrzymał święcenia kapłańskie. W 1361 zdobył tytuł magistra filozofii i rozpoczął studia teologiczne, które kontynuował aż do 1372, kiedy został doktorem teologii. Od 1361 był także proboszczem (w Fillingham, Ludgershall, Lutterworth). Do 1382 przebywał jednak głównie w Oksfordzie, gdzie wykładał na uniwersytecie, poświęcając się równocześnie nauce i pisaniu traktatów z dziedziny logiki, filozofii i etyki. Miał opinię biegłego dialektyka i człowieka surowej moralności.
Niepokorny żywot
W Oksfordzie popadł w konflikt z władzami kościelnymi, odmawiając przyjęcia do jednego z kolegiów uniwersyteckich przedstawicieli zakonów żebraczych, które stale krytykował w swych kazaniach. W reakcji na zachowanie Wiklefa arcybiskup Canterbury pozbawił go stanowiska. Incydent ten nastawił Wiklefa negatywnie do hierarchii kościelnej. Od tej pory bardziej niż w życie kościelne angażował się w życie dworskie. Od 1371 pozostawał również w służbie księcia Walii, Edwarda, i jego brata Jana z Gandawy, którzy przez wiele lat popierali go i chronili przed atakami władz kościelnych za głoszenie nieortodoksyjnych poglądów. W sporze Edwarda III z papieżem Urbanem V (1365) o zaległe świadczenia lenne stanął po stronie króla. Podjął radykalną krytykę instytucji kościelnych, przede wszystkim hierarchii kościelnej. W 1377 Grzegorz XI potępił 19 tez z nauk Wiklefa i nakazał jego aresztowanie. Wiklef został wezwany przed trybunał kościelny. Stawił się na posiedzenie trybunału wraz z swoimi możnymi zwolennikami i ich zbrojną eskortą. W tej sytuacji opinia teologów z Oksfordu była znacznie bardziej umiarkowana i w dużym mierze osłabiła zarzuty papieskie. Tymczasem jednak 1381 wybuchło powstanie chłopskie, którego przywódcą był John Ball. Na wybuch powstania duży wpływ mieli wędrowni kaznodzieje lollardowie (lollardyzm), inspirujący się naukami Wiklefa. Wzbudziło ono strach bogatych zwolenników Wiklefa, którzy nie protestowali, gdy 1382 synod londyński i arcybiskup W. Courtenay potępili znaczną część jego nauk. Popularność i znaczenie Wiklefa były jednak na tyle duże, że skazano go tylko na opuszczenie Oksfordu i powrót na probostwo. Tutaj napisał dzieło Trialogus, będące pełnym wykładem jego poglądów. Zmarł 31 XII 1384 w Lutterworth. Kilkadziesiąt lat po śmierci Wiklefa wykopano jego kości i spalono, a popiół wrzucono do rzeki Swift w Anglii. Nauki głoszone przez Wiklefa odbiły się głośnym echem w całej Anglii, m.in. wśród wspomnianych już lollardów; poza Anglią najbardziej oddziałały na teologów czeskich, w tym J. Husa. Poglądy Wiklefa miały także oddźwięk w Polsce, czego świadectwem jest Andrzeja Gałki z Dobczyna Pieśń o Wiklefie.
Poglądy Wiklefa
W filozofii opowiadał się początkowo za nominalizmem, czyli przeciwko istnieniu powszechników (rodzajów, gatunków itd.), aby następnie przejść na pozycje przeciwne i opowiedzieć się za realizmem pojęciowym. Zbliżał się do panteizmu, uważając, że Bóg jest obecny we wszystkich istotach. W teologii od początku był zwolennikiem augustyńskiej nauki o predestynacji i łasce. Rozumiał ją jednak w sposób swoisty. jako przeznaczenie przez Boga każdego człowieka albo do zbawienia, albo do potępienia. Przeznaczenie, które wyklucza jego zmianę dokonywaną poprzez modlitwę lub dobre uczynki. Od czasu konfliktu z hierarchią kościelną zaczął opracowywać koncepcję idealnego Kościoła „niewidzialnego”, złożonego z „predysponowanych” (przeznaczonych do zbawienia) przez Boga, odrzucającego władzę instytucjonalną, a także wykluczającego przeznaczonych do potępienia. Kościół instytucjonalny uznawał za synagogę szatana, a papieża za Antychrysta. W serii traktatów opublikowanych 1376–79 (m.in. De Civili Dominio) zawarł poglądy na temat władzy i własności dóbr doczesnych, przyznając królowi wyłączną władzę we wszystkich kwestiach ziemskich oraz domagając się od stanu duchownego (nie wyłączając papieża) życia w ubóstwie. W późniejszych traktatach głosił, że Biblia jest jedynym źródłem Objawienia. Zainicjował przekład Biblii na język angielski, a sam przełożył Nowy Testament. Odrzucał z kanonu biblijnego księgi deuterokanoniczne, co później przejął protestantyzm. Postulował także wprowadzenie języka narodowego do liturgii. Odrzucał naukę o transsubstancjacji, czyli przemianie zachodzącej podczas Eucharystii, a także spowiedź, twierdząc, że indywidualna, szczera skrucha w zupełności wystarczy. Zdecydowanie potępiał celibat kleru, kult świętych, relikwii i obrazów. Wszystkie te postulaty stały się później sztandarowymi hasłami husytyzmu, a potem reformacji.
