wielka czystka

wielka czystka,

nazwa szczytowej fazy ludobójstwa stalinowskiego wymierzonego w osoby uznane przez NKWD za niepewne politycznie i potencjalną acz nieistniejącą w WKP(b) opozycję.

Wielka czystka, zapoczątkowana inspirowanym przez J. Stalina zabójstwem S. Kirowa (1934), była także nazywana jeżowszczyzną (od nazwiska ówczesnego ludowego komisarza spraw wewnętrznych N. Jeżowa); największe nasilenie osiągnęła po sformułowaniu przez Stalina II 1937 doktryny o zaostrzeniu walki klasowej w miarę postępów budownictwa socjalizmu; łączna liczba ofiar wielkiej czystki nie jest ustalona z powodu braku wyczerpujących danych źródłowych; do lat 90. w nauce posługiwano się szacunkami dotyczącymi głównie 1937–38; na ich podstawie przyjmowano, że w okresie wielkiej czystki aresztowano w ZSRR co najmniej 7 mln osób; z tej liczby minimum 2 mln osób zmarło w więzieniach i łagrach, a 1 mln (szacunek R. Conquesta) lub 1,7 mln osób (szacunek A. Sołżenicyna) zostało zamordowanych przez NKWD; udokumentowane, ale niepełne dane Memoriału, który publikuje listy rozstrzelanych podczas całego okresu wielkiej czystki, mówią o ponad 680 tys. ofiar aparatu bezpieczeństwa ZSRR; 1955–56 i 1989–90 prawie wszystkie ofiary wielkiej czystki (poza oprawcami typu Jeżowa, który też zginął w czasie jej trwania) zostały zrehabilitowane. W kontekście uchwalonej 1936 konstytucji ZSRR, która przyznawała wszystkim obywatelom prawa polityczne i gwarantowała każdemu swobody obywatelskie i osobiste, wielka czystka odznaczała się także wyjątkowo perfidnym i cynicznym nasileniem obłudy propagandowej.