węgiel kamienny

węgiel kamienny,

gatunek węgla kopalnego zawierający 78–92% węgla pierwiastkowego, do 42% części lotnych w substancji organicznych oraz do 10% wilgoci całkowitej w węglu surowym, wykazujący ciepło spalania w odniesieniu do substancji wilgotnej i bezpopiołowej ponad 24 MJ/kg;

do węgli kamiennych zalicza się też antracyt, zawierający do 97% węgla pierwiastkowego. Węgiel kamienny jest czarny, zwięzły i twardy, kruchy; paląc się daje długi, błyszczący płomień. Węgiel kamienny bywa też nazywany węglem czarnym, a w krajach anglojęzycznych — węglem bitumicznym. Większość węgli kamiennych należy do węgli humusowych (humolity); niewielka ich część do węgli sapropelowych (kennel oraz boghed; sapropelity) i węgli liptobiolitowych (liptobiolity). Węgiel kamienny ma niejednorodną budowę; składa się z kilku odmian petrograficznych (litotypów) różniących się połyskiem i twardością (witryn — węgiel błyszczący, klaryn — węgiel półbłyszczący, duryn — węgiel matowy i fuzyn — węgiel włóknisty), występujących w postaci pasemek w różnych proporcjach. Badania mikroskopowe węgla kamiennego pozwalają na rozróżnienie w nim 14 macerałów, będących odpowiednikami minerałów, utworzonych wskutek uwęglenia substancji roślinnej.

Węgle kamienne występują w skorupie ziemskiej głównie wśród osadów paleozoicznych (głównie karbonu i permu) oraz mezozoicznych (triasu, jury, kredy), ale znane są też z utworów kenozoicznych. Największe złoża: Rosja (m.in. zagłębia: Leńskie, Tunguskie, Kuźnieckie, Peczorskie, Kańsko-Aczyńskie), Ukraina (głównie Zagłębie Donieckie), USA (m.in. stany: Wirginia, Pensylwania, Ohio, Kentucky, Illinois, Missisipi), Kanada (głównie prowincja Alberta), Niemcy (m.in. zagłębia: Ruhry i Saary), Chiny (zwłaszcza prowincja Shanxi), RPA (głównie Transwal), Wielka Brytania (zagłębia: Yorkshire, Derbyshire, Durham i in.), Polska (Górnośląskie Zagłębie Węglowe, Lubelskie Zagłębie Węglowe), Indie (głównie dorzecze rzeki Damodar), Australia (Nowa Południowa Walia, Queensland). Światowe geologiczne zasoby węgla kamiennego, których wydobycie jest opłacalne ekonomicznie, wynoszą (według World Energy Council 1999) ok. 519 mld t, co stanowi ok. 53% światowych zasobów węgla kamiennego. W Polsce według stanu na 2002 rozpoznano 128 złóż węgla kamiennego o łącznych bilansowych zasobach geologicznych ok. 44 mld t; obecnie (2002) jest eksploatowanych 46 złóż, o zasobach przemysłowych ok. 7,3 mld t.

Węgiel kamienny jest cennym surowcem energetycznym i chemicznym (karbochemia).