Wellington Arthur

Wellington

[^uẹlıŋtən]

Arthur Wellesley , do 1798 A. Wesley, lord (od 1809), książę (od 1814), ur. 1 V 1769, Dublin, zm. 14 IX 1852, zamek Walmer k. Dover,

brytyjski wódz i polityk, od 1813 marszałek.

1794–95 uczestnik kampanii we Flandrii w wojnie z rewolucyjną Francją. W 1797–1805 służył w Indiach; 1799 przyczynił się do pokonania sułtana Majsuru, a 1803 rozbił siły konfederacji Marathów (bitwa pod Assaye); awansowany na generała. W 1807 dowódca brygady w wyprawie przeciw Danii; 1808 na czele korpusu ekspedycyjnego odparł atak francuski na Portugalię. Dowodząc 1809–13 w kampanii na Półwyspie Iberyjskim sojuszniczymi siłami brytyjsko-portugalsko-hiszpańskimi, 1809 i 1810–11 obronił Portugalię przed ofensywami wojsk francuskich, zaatakował je na ziemiach hiszpańskich (zwycięstwa pod Talaverą 1809 i Salamanką 1812) i 1813 wyparł z Hiszpanii (bitwa pod Vitorią); X 1813–IV 1814 zajął południowo-zachodnią Francję; uznany za brytyjskiego bohatera narodowego, otrzymał rangę marszałka (1813) i tytuł książęcy (1814). W 1815 reprezentant brytyjski na kongresie wiedeńskim; 18 VI 1815 na czele sił brytyjskich, holenderskich i części księstw niemieckich, wsparty przez armię pruską G. Blüchera, pokonał cesarza Napoleona I pod Waterloo; 1815–18 dowódca wojsk koalicji okupujących Francję. W 1819–27 członek rządu brytyjskiego; 1828–46 przywódca torysów w Izbie Lordów; 1828–30 premier; 1829, wbrew dotychczasowym poglądom, w obawie przed kryzysem konstytucyjnym w państwie i katolickim powstaniem w Irlandii, przeprowadził uchwalenie aktu o równouprawnieniu katolików; przeciwnik reformy wyborczej; 1834–35 min. spraw zagranicznych, 1841–46 minister bez teki, poparł zniesienie ustaw zbożowych; 1827–28 i 1842–52 głównodowodzący armią.