Wegener Alfred Lothar
 
Encyklopedia PWN
Wegener Alfred Lothar Wymowa, ur. 1 XI 1880, Berlin, zm. XI 1930, Grenlandia,
geofizyk niemiecki, badacz Grenlandii.
Kalendarium
Urodził się 1 XI 1880 w Berlinie. Jego ojciec, Richard Wegener, był doktorem teologii. Od młodych lat Wegener wykazywał zainteresowanie naukami przyrodniczymi. W wieku 13 lat zainteresował się Grenlandią i wówczas narodziła się decyzja przejścia Grenlandii w jej najszerszym miejscu. Wegener ukończył gimnazjum z wyróżnieniem, a następnie uniwersytet w Berlinie, uzyskując 1905 dyplom z astronomii. Rozpoczął pracę w obserwatorium astronomicznym w Lindenbergu, gdzie pracował przez półtora roku. W tym okresie dogłębnie przestudiował podstawowe gałęzie meteorologii, nauczył się obsługi balonów i latawców meteorologicznych. Wtedy też, wraz z bratem Kurtem, pobił rekord długości lotu balonem — 52 godziny.
Badania Grenlandii
W latach 1906–07 Wegener odbył pierwszą wyprawę na Grenlandię, kierowaną przez duńskiego podróżnika, M. Eriksena, który zginął w czasie ekspedycji. Badał tam polarną cyrkulację powietrza, dokonał też wielu obserwacji glacjologicznych. Po powrocie z Grenlandii 1908 rozpoczął się bardzo aktywny okres w życiu Wegenera. W ciągu 3,5 roku napisał ponad 40 prac naukowych. Największe dzieło powstałe w tym czasie to Termodynamik der Atmosphäre (1911). W 1912 Wegener podczas lotu balonem meteorologicznym, oświadczył się Elzie Köppen, z którą wziął ślub jesienią 1913.
Teoria dryfu kontynentów
W I 1912 na zebraniu Niemieckiego Towarzystwa Geologicznego we Frankfurcie nad Menem, Wegener wygłosił wykład, w którym po raz pierwszy przedstawił teorię dryfu kontynentów, czyli ruchu kontynentów względem siebie i względem osi obrotu Ziemi. Spotkał się jednak z druzgocącą krytyką. Latem 1912 Wegener znowu wyruszył na Grenlandię, biorąc udział w ekspedycji kierowanej przez swego przyjaciela J.P. Kocha, z zamiarem przebycia Grenlandii w najszerszym miejscu. Wyprawa zakończyła się powodzeniem.
W lecie 1914, w związku z wybuchem I wojny światowej, Wegener otrzymał powołanie do wojska. W randze kapitana udał się na front, gdzie został ciężko ranny. Po leczeniu w szpitalu 1915 otrzymał kilkumiesięczny urlop zdrowotny. W czasie urlopu Wegener pracował nad koncepcją teorii dryfu kontynentów. Teoria ta w klasycznej postaci jest znana jako teoria Wegenera. W ciągu kilku miesięcy powstała książka Die Enstehung der Kontinente und Ozeane (Powstanie kontynentów i oceanów), która wydana w tym samym roku, przyniosła mu światowy rozgłos i spowodowała rewolucję w naukach o Ziemi.
Wegener przedstawił swą ideę za pomocą trzech map świata, ilustrujących rozkład lądów i oceanów w trzech różnych epokach geologicznych. Uważał, że pod koniec karbonu kontynenty na kuli ziemskiej stanowiły jeden monolit, który nazwał Pangeą. Aby wyjaśnić mechanizm przesuwania się kontynentów Wegener przyjął, że ruch ten jest wywołany działaniem siły odśrodkowej, wynikającej z ruchu wirowego Ziemi oraz sił pływowych, będących skutkiem wzajemnego oddziaływania grawitacyjnego między Ziemią, a Słońcem i Księżycem. Siły te, których objawem są pływy oceaniczne, zaznaczające się również w skorupie ziemskiej, miały powodować przesuwanie się kontynentów w kierunku zachodnim (Westdrift — dryf zachodni), dzięki czemu nastąpiło odsunięcie się Ameryki od Europy i Afryki i powstanie Oceanu Atlantyckiego. Natomiast w wyniku ruchu wirowego Ziemi tworzy się tzw. siła odbiegunowa, która przesuwa kontynenty w kierunku równika (tzw. Polflucht — ucieczka od biegunów). Dryf zachodni miał się przyczynić do sfałdowania Kordylierów i Andów, ucieczka od biegunów zaś doprowadziła do zderzenia się Europy i Afryki oraz Azji z Półwyspem Indyjskim i wypiętrzenie między innymi Himalajów. Na znaczne poziome przemieszczenia kontynentów miały wskazywać: przystające, dopełniające się brzegi wielu kontynentów (np. kontynentów obrzeżających Ocean Atlantycki), podobieństwa budowy geologicznej obserwowane w obrębie kontynentów po przeciwnych stronach oceanu, sugerujące, że ciągłe zrazu struktury geologiczne zostały rozerwane w wyniku rozsunięcia się kontynentów, i wreszcie różnorakie dane klimatologiczne i biologiczne, odnoszące się do ubiegłych okresów geologicznych, a znajdujące wytłumaczenie przy założeniu, że kontynenty były dawniej inaczej usytuowane niż obecnie.
Wegenerowska idea dryfu kontynentów zajęła należne sobie miejsce w naukach o Ziemi. Chociaż nie uzyskała całkowitej akceptacji, między innymi ze względu na uzasadnione wątpliwości co do przedstawianego mechanizmu dryfu, a zwłaszcza na przyjęte założenie (obecnie również uważane za błędne), że bloki skorupy kontynentalnej przemieszczają się względem swego bezpośredniego podłoża, stworzyła podwaliny pod obecnie niemal powszechnie przyjmowaną teorię tektoniki płyt litosfer.
Prace z meteorologii
Po wojnie Alfred Wegener zamieszkał w Grossborstel, gdzie podjął pracę jako kierownik służby meteorologicznej w Niemieckim Obserwatorium Morskim. W 1919 został też profesorem uniwersytetu w Hamburgu. Na okres pobytu Wegenera w Grossbordtel przypada też jego zainteresowanie się genezą kraterów księżycowych. Uważał, że są one pochodzenia meteorytowego. W tym czasie, wspólnie z W. Köppenem, opublikował dzieło Die Klimate der geologischen Vorzeit (1924).
Pobyt w Austrii, Grenlandia, śmierć
W 1924 Wegener przeniósł się do Grazu w Austrii, gdzie na miejscowym uniwersytecie objął katedrę geofizyki. Wiosną 1929 wraz z dwoma meteorologami J. Beorgi i E. Sorge przeprowadzili rekonesans na Grenlandii w rejonie przyszłej wyprawy. Ekspedycja rozpoczęła się 1 IV 1930. Wegener, w dniu swych urodzin (1 XI), wraz z Grenlandczykiem V. Rasmusem, wyruszyli z miejsca zimowania w Eismitte do bazy. Nie dotarli na miejsce. Wiosną 1931 ekipa ratunkowa odnalazła grób Wegenera na 189 kilometrze trasy Scheideck — Eismitte. Okazało się, że zmarł on na serce. Pochował go Rasmus i — zgodnie z obyczajem Grenlandczyków — nad jego grobem zatknął narty i złamany kijek. Ciała Rasmusa nie udało się nigdy odnaleźć.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Teoria Wegenera rys. Red. Kartografii/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia