Wawel

Wawel,

wzgórze w Krakowie, na l. brzegu Wisły, w I dzielnicy samorządowej Stare Miasto;

wys. 228 m; zbud. z wapienia; w zachodnim zboczu jaskinia — Smocza Jama. Monumentalny zespół budowli zabytkowych. Ślady osadnictwa z okresu neolitu i epoki brązu; od ok. VIII–IX w. gród Wiślan, od końca X w. jedna z siedzib królewskich. Przedromańska rotunda NMP (koniec X w.); got. katedra (1320–46, z pozostałościami 2 kolejnych katedr rom. XI–XII w.) z bogatym wyposażeniem got., renes., barok. i klasycyst.; kaplice grobowe (XVI–XVIII w.), m.in.: Świętokrzyska (polichromia 1470) i Zygmuntowska — jedno z pierwszych dzieł renesansu w Polsce (1517–33, B. Berrecci i współpracownicy), z nagrobkami Zygmunta I Starego (1529–31, Berrecci), Zygmunta II Augusta i Anny Jagiellonki (1574–75, Santi Gucci) oraz srebrnym ołtarzem fundacji Zygmunta I Starego (1531–38); ołtarze (1743–47 i 1759–61, m.in. F. Placidi), obrazy z XV–XVIII w. (m.in.: T. Dolabella, Guercino, M. Kober, T. Kuntze), nagrobki, m.in. got. Władysława II Jagiełły (przed 1441) z renes. baldachimem, Kazimierza IV Jagiellończyka (1492, W. Stwosz), Jana I Olbrachta z renes. arkadową oprawą (1502–05, Franciszek Florentczyk), renes. bpa P. Tomickiego (1532–35, Berrecci), Stefana Batorego (1595, Santi Gucci), A. Zebrzydowskiego (1562–63) i F. Padniewskiego (1575, J. Michałowicz z Urzędowa), barok., np. Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Jana III Sobieskiego (obydwa wg projektu Placidiego, 1753–60), klasycyst. Potockich (1830–40, B. Thorvaldsen); w kryptach groby król. i zasłużonych Polaków; skarbiec, archiwum i biblioteka; kamienice duchownych (XV w. przebudowa XVI–XVIII w.). Zamek Król. na pozostałościach grodu z X–XIII w., z wykorzystaniem elementów got. z XIII–XIV w., wzniesiony jako renes. pałac o 4 skrzydłach wokół arkadowego dziedzińca (E. Rosemberger, Franciszek Florentczyk, mistrz Benedykt i Berrecci, ok. 1504–1536), przebudowany (koniec XVI–XVIII w.), zamieniony na koszary austr. (1804–07 i 1846–1905); od 1905 prace konserwatorskie i rekonstrukcyjne, niezakończone ostatecznie do dziś; wnętrza o malowanych fryzach; w Sali Poselskiej strop kasetonowy z rzeźbionymi głowami (wawelskie głowy), kam. portale późnogot.-renes.; w zamku — muzeum wnętrz (Zamek Królewski na Wawelu. Państwowe Zbiory Sztuki) ze słynnymi arrasami (arrasy wawelskie), skarbiec, zbrojownia; rezerwaty archeol.; obwarowania z wieżami (2. poł. XIV–XVI w.); wokół wzgórza fortyfikacje (XVIII i XIX w.). W czasie okupacji niem. 1939–45 miejsce urzędowania gubernatora H. Franka.

Wawel, widok w XVII w. — miedzioryt Meriana i Vischera de Jonghe (1602–1611)

Kraków, katedra na Wawelu

Wawel, widok od strony Wisły

Wawel, Sala Poselska

Wawel, sala w apartamentach Zygmunta III Wazy w tak zwanej Kurzej Stopce

Kraków, Wawel, widok od strony tzw. Kurzej Stopki

Kraków, Zamek Królewski na Wawelu

Wawel, dziedziniec zamku królewskiego

Kraków, krypta Św. Leonarda w katedrze wawelskiej, X w.

Kraków, Wawel, renesansowe krużganki

Mistrz Chórów, kwatera środkowa tryptyku Trójcy Świętej, 1467 — Kaplica Świętokrzyska w katedrze na Wawelu, Kraków

Wawel, kominek w sali Pod Ptakami

Nagrobek Kazimierza III Wielkiego, katedra na Wawelu, Kraków

Kazimierz Jagiellończyk, nagrobek

Dolabella Tommaso, Bitwa pod Lepanto (fragment), 1632 — Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, Kraków

Kazimierz III Wielki

Matejko Jan, Zawieszenie dzwonu Zygmunta, 1874 — Muzeum Narodowe, Warszawa.