wariacje
muz. cykliczna forma muz., polegająca na przedstawieniu tematu i następnie określonej liczby jego odmian (czyli w. w węższym znaczeniu);
[łac.],
wariacje
Encyklopedia PWN
rozróżnia się formy wariacyjne: wariacje chorałowe, w których temat pochodzi z chorału, zwłaszcza protest., chaconne, passacaglia, i tzw. wariacje Ruggiero, oparte na niezmiennej, powtarzającej się, ostinatowej formule basowej, oraz temat z wariacjami, przeżywający rozkwit w okresie klasycyzmu; temat, najczęściej krótki (rzadziej długi, np. w Wariacjach Goldbergowskich J.S. Bacha), o prostej strukturze, oryginalny lub zapożyczony, jest opracowywany w poszczególnych wariacji, np. za pomocą środków zdobniczych (wariacja ornamentalna, typowa np. dla twórczości klawesynistów fr.) lub poddawany daleko idącym przekształceniom (wariacja charakterystyczna); przekształcenia tematu mogą polegać np. na zmianach rejestru, faktury, tempa, dynamiki, metrum, tonacji lub trybu, na zastosowaniu środków i form polifonicznych (imitacja, fuga, fugato, kanon) itp.; rzadziej jest spotykany typ wariacji o dwóch tematach (Wariacje f-moll J. Haydna); znane wariacje komponowali m.in.: W.A. Mozart (Wariacje na temat „Ah, vous dirai-je”), L. van Beethoven (33 Wariacje C-dur na temat Diabellego, 32 Wariacje c-moll, 15 Wariacji Es-dur na temat z baletu „Die Geschöpfte des Prometheus”, także wariacje w sonatach fortepianowych, w finale III Symfonii), J. Brahms (Wariacje na temat Haydna), F. Chopin (Wariacje na temat „Là ci darem la mano” z opery Don Giovanni Mozarta); środki wariacyjne występują też często w ramach innych form (np. w poemacie symfonicznym Don Kichot R. Straussa).
