uzależnienia
 
Encyklopedia PWN
uzależnienia,
med. zaburzenie zdrowia, stan psychologicznej albo psychicznej i fizycznej zależności od jakiegoś psychoaktywnego środka chemicznego, przejawiający się okresowym lub stałym przymusem przyjmowania tej substancji w celu uzyskania efektów jej działania lub uniknięcia przykrych objawów jej braku (abstynencyjne objawy);
motywem skłaniającym do rozpoczęcia przyjmowania środków uzależniających jest ich działanie: rozluźniające (uspokajające, nasenne, przeciwlękowe, przeciwbólowe), stymulujące (aktywizujące, dopingujące, poprawiające samopoczucie, podwyższające intensywność przeżywania, zmniejszające łaknienie), halucynogenne (zmieniające intensywność spostrzegania i myślenia lub zniekształcające je, zmieniające stan świadomości); rozwój uzależnienia jest zależny od wielu czynników, m.in. od specyficznych właściwości substancji uzależniającej, fizjologicznych właściwości organizmu (warunkujących szybkość powstawania uzależnienia), cech osobowości sprzyjających działaniu substancji uzależniającej (bierność, niesamodzielność) i czynników środowiskowych ułatwiających kontakt z takimi substancjami (słabość więzi rodzinnych, brak perspektyw życiowych, presja grup subkulturowych, pochopne zastosowanie leku). Tradycyjne, dawno znane uzależnienia miały zasięg ograniczony geograficznie do rejonów, gdzie zyskiwały pewne usankcjonowanie kulturowe, oraz gdzie istniały pewne formy społecznej kontroli (np. haszysz na Bliskim Wschodzie, peyotl w Ameryce Południowej, alkohol w Europie); szerokie rozpowszechnienie uzależnień nietypowych kulturowo i regionalnie w ostatnim półwieczu stało się wielkim problemem społecznym, prawnym i medycznym w wielu krajach. W Polsce głównym środkiem uzależniającym jest alkohol etylowy (alkoholizm), inne uzależnienia miały do lat 70. XX w. charakter wyjątkowy i ograniczony do pewnych grup zawodowych i następstw błędów jatrogennych, później nastąpił gwałtowny wzrost uzależnień, nieco ustabilizowany w latach 80. Najczęściej przyjmowanymi środkami uzależniającymi na świecie są: alkohol, opiaty (opium, morfina, heroina, kodeina) i inne leki przeciwbólowe, leki anksjolityczne, barbiturany, amfetamina i jej pochodne, kannabinoidy (haszysz, marihuana, gandża), khat, halucynogeny (peyotl, psylocybina i syntetyczne LSD, PCP), kokaina, różne rozpuszczalniki organiczne. Podstawowe niebezpieczeństwa w uzależnieniu wiążą się z: ryzykiem ostrego zatrucia przy przedawkowaniu, wystąpieniem nieoczekiwanych skutków użycia, następstwami zatrucia przewlekłego, groźnymi objawami abstynencyjnymi oraz skutkami postępującej degradacji osobowości i nieprzystosowania społecznego. Leczenie jest długotrwałe i trudne; wymaga wytrwałości ze strony uzależnionych i leczących; liczne programy leczniczo-rehabilitacyjne są dostosowane do typu i fazy rozwoju uzależnienia, zwykle obejmują okresy: detoksykacji (eliminowanie objawów odtrucia i abstynencyjnych), reorientacji (budowanie motywacji do leczenia), rehabilitacji (uczenie się nowych wzorców życia bez środków uzależniających); liczbę osób wymagających leczenia i rehabilitacji szacuje się w Polsce na ok. 30 tysięcy.
Bibliografia
Z. THILLE, L. ZGIRSKI Toksykomanie. Zagadnienia społeczne i kliniczne, Warszawa 1976;
Zależności lekowe, red. P. Kubikowski, H. Wardaszko-Łyskowska, Warszawa 1978;
M. GOSSOP Narkomania. Mity i rzeczywistość, Warszawa 1993.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia