Ural
 
Encyklopedia PWN
Ural, Urạł,
góry w Rosji, między Zat. Bajdaracką (M. Karskie) na północy a środkowym biegiem rz. Ural na południu;
wschodnie podnóża tworzą umowną granicę między Europą i Azją; stromo opadają na wschód, ku Niz. Zachodniosyberyjskiej, łagodnie na zachód, ku Niz. Wschodnioeuropejskiej; dł. ponad 2000 km; szer. 40–150 km; najwyższy szczyt Narodna, 1895 m; dzielą się na: Ural Polarny (do źródeł rz. Chułga), Ural Subpolarny (do rz. Szczugor), Ural Północny (do g. Oslanka na 59°08' N), Ural Środkowy (do rz. Ufa) i Ural Południowy. Góry fałdowe należące do systemu hercynidów. Od zachodu ku wschodowi wyodrębnia się w nich następujące jednostki tektoniczne: 1) zapadlisko przedgórskie wypełnione węglonośnymi i roponośnymi osadami karbonu górnego i permu; 2) antyklinorium baszkirskie i centralne (zw. też ałtauskim); 3) synklinorium magnitogorskie, tagilskie i lembińskie; 4) antyklinorium uralsko-tobolskie; 5) synklinorium kustanajskie. Ural jest zbud. z silnie pofałdowanych okruchowych i węglanowych skał paleozoicznych oraz ze skał metamorficznych i magmowych prekambryjskich oraz paleozoicznych. Ural Polarny i Ural Subpolarny mają rzeźbę alpejską; dla Uralu Północnego są charakterystyczne zaokrąglone lub płaskie wierzchowiny, ponad którymi górują ostańce, na stokach rumowiska skalne; w Uralu Środkowym występują niewysokie grzbiety górskie ze skalistymi wierzchowinami; podłużne doliny rzeczne są tu szerokie, często zabagnione; Ural Południowy składa się z licznych pasm, rozdzielonych głębokimi, śródgórskimi kotlinami, na południe od rz. Bieła — przechodzi w lekko falisty teren (wys. 500–600 m). Wzdłuż zachodnich stoków Uralu rozwinięte zjawiska krasowe (m.in. jaskinie Kungurska, Kapowa). Klimat umiarkowany, chłodny kontynet., na krańcach północnych subpolarny: średnia temp. w styczniu od –20°C na północy do –15°C na południu, w lipcu odpowiednio od 9 do 20°C; suma roczna opadów od 350–450 mm na stokach wschodnich i 600–750 mm na stokach zachodnich, do 1000 mm w Uralu Subpolarnym i Uralu Północnym; w Uralu Polarnym niewielkie lodowce. Ural stanowi dział wodny między dorzeczami Obu, Peczory, Wołgi i Uralu; liczne jeziora (największe Tawatuj, Argazi, Turgojak). W Uralu Polarnym i Uralu Subpolarnym panują tundry kamieniste, porostowe lub mszyste, dalej na południu tundry występują na najwyższych szczytach ponad granicą lasu; w Uralu Północnym i Uralu Środkowym — tajga jodłowo-świerkowa (syberyjskie gat. jodły i świerka), sosnowa (z sosną zwyczajną) lub modrzewiowa (z modrzewiem syberyjskim, a na północy z udziałem limby syberyjskiej); na zachodnich stokach Uralu Południowego rosną lasy mieszane i liściaste (z lipą drobnolistną, dębem szypułkowym, brzozą, osiką), u podnóży południowych i wschodnich lasostepy z płatami lasów brzozowych i lipowych oraz stepy (łąkowe, ostnicowe lub piołunowe), obecnie przeważnie zaorane; rezerwaty: Peczoro-Iłycki, Wisimski, Ilmeński, Baszkirski. Różnorodne bogactwa miner.; największe znaczenie przem. mają: rudy żelaza, miedzi, chromu i niklu, azbest; od dawna eksploatuje się złoto oraz kamienie szlachetne i dekoracyjnych; gł. m. i wielkie ośr. przem.: Jekaterynburg, Czelabińsk, Magnitogorsk.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia