Uppsala,
m. w środkowej Szwecji, 70 km na północny zachód od Sztokholmu, nad rz. Fyrisån; ośrodek adm. hrab. Uppsala.
Uppsala
Encyklopedia PWN
przemysł poligraficzny, spoż., maszyn., środków transportu (rowery), farm., ceramiczny, odzieżowy; węzeł kol. i drogowy; ośr. kult.-nauk. i turyst.; uniw. (zał. 1477); biblioteki (m.in. uniwersytecka, zał. 1620); 2 ogrody bot. (w tym najstarszy w kraju zał. 1655 przez O. Rudbecka, 1745 rozbudowany przez C. Linné); muzea, m.in.: nordyckie (kolekcja broni i archeol.), egiptologiczne, prow. Uppland, sztuki.
Historia. Wczesnośredniowieczny ośr. związku plemiennego Swewów: centrum kultowe, miejsce wieców (tingów) i wyboru królów oraz przypuszczalnie ich pochówku (groby kurhanowe z V–VI w.); po zburzeniu świątyni pogańskiej w końcu XI w. — od ok. 1130 biskupstwo, a od 1164 arcybiskupstwo; w latach 70. XIII w. przeniesiona z dotychczasowego ośr., zw. Gamla [‘stara’] Uppsala, w pobliże — obecnej Uppsali (dotąd osada pod nazwą Östra Aros); miejsce koronacji królów szwedz. i jedna z ich rezydencji; mimo wzrostu od późnego średniowiecza roli Sztokholmu, Uppsala pozostała gł. ośrodkiem rel. i kult. Szwecji (uniw. zał. 1477, najstarszy w północnej Europie); 1702 zniszczona przez pożar; od 2. poł. XIX w. węzeł kol. i rozwój przemysłu.
Zabytki. Gotycka katedra (XIII–XV w., restaurowana w 2. poł. XIX w.) — trzynawowa bazylika, największa w Skandynawii; we wnętrzu grobowce m.in.: królów Gustawa I Wazy, Jana III i jego żony Katarzyny Jagiellonki, przyrodnika C. Linné (K. Linneusza) i filozofa E. Swedenborga; muzeum kośc.; kościół Bond (Św. Trójcy) ok. 1300, przebudowa; zamek (ok. 1540, m.in. F. Pahr XVII w., odbud. po pożarze 1702); budynek Kolegium Gustavianum (XVII w., obecnie siedziba różnych muzeów) — najstarszy na terenie uniw.; gmach Botanicum (1788), biblioteka uniwersytecka Carolina Rediviva (1819–41) — jeden z największych księgozbiorów w Skandynawii (cenne rękopisy, m.in. Srebrna Biblia z VI w., także polonika), gmach Inst. Roln. (1848), neorenes. gmach uniw. (2. poł. XIX w.); liczne współcz. budowle użyteczności publicznej i osiedla mieszkaniowe, m.in. dom studenta (1965, A. Aalto). Na północ od Uppsali — Gamla Uppsala — miejsce dawnej osady pogańskiej wyznaczają 3 olbrzymie kurhany król. (VI w.); kościół (XII–XIII w.) na miejscu świątyni pogańskiej; obok niewielki skansen Disgården (architektura miejska).
