Tyrol
 
Encyklopedia PWN
Tyrol, Tirol Wymowa,
kraj związkowy w zachodniej Austrii;
graniczy z Niemcami, Włochami i Szwajcarią, pow. 12,6 tys. km2, 716 tys. mieszk. (2013); stol. Innsbruck; inne gł. m.: Kufstein, Lienz, Hall; powierzchnia górzysta (gł. Alpy Retyckie, Tyrolsko-Bawarskie Alpy Wapienne i Wysokie Taury); gł. rz. Inn. Najważniejszą gałęzią gospodarki jest turystyka (gł. region turyst. Austrii); liczne uzdrowiska, ośr. turyst.-wypoczynkowe (m.in. Innsbruck, Hall), hotele, koleje linowe i wyciągi krzesełkowe; wydobycie magnezytu i skał budowlanych; przemysł miner., drzewny, papierniczy, włók.; elektrownie wodne; hodowla bydła i owiec; przez Tyrol przebiegają ważne szlaki komunik. (przełęcz Brenner) łączące Niemcy i Austrię z Włochami.
Historia. Od ok. 15 r. p.n.e. pod panowaniem rzymskim, w VI w. część północna opanowana przez Bawarów, południowa — przez Longobardów; od VIII w. obie części podlegały Karolingom, następnie cesarzom niem., w XIII w. (oprócz księstw biskupich Brixen i Trydentu, przyłączonych 1803) zjednoczone przez hrabiów Tyrol (od których nazwa), od 1363 w posiadaniu Habsburgów; od XIII w. rozwój handlu, od XV w. — górnictwa kruszcowego; 1525 wojna chłopska; 1805 Tyrol przypadł Bawarii; mimo powstania lud. pod wodzą A. Hofera, 1809 Tyrol uległ podziałowi między Bawarię, Włochy i fr. Prowincje Iliryjskie; 1814 powrócił do Austrii. Tyrol Południowy po przełęcz Brenner 1915 państwa ententy obiecały m.in. przyznać Włochom za przystąpienie ich do wojny; 1919 traktat pokojowy z Saint-Germain-en-Laye potwierdził pozbawienie Austrii tych terenów, rozrywając zwarty wielowiekowo obszar etniczno-językowy; od 1943 w III Rzeszy; 1946 (mimo zabiegów Austrii) na mocy traktatu austr.-włoskiego Tyrol Południowy wrócił do Włoch, a ludności niemieckojęzycznej zamieszkującej gł. w Górnej Adydze zagwarantowano etniczną autonomię. W I 1948 Górna Adyga została połączona z wł. prow. Trydent, tworząc region autonomiczny Trydent-Górna Adyga, w której ludność niemieckojęzyczna znalazła się w mniejszości.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia