Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej

Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej (TRJN),

rząd powołany 28 VI 1945 w Warszawie przez prezydenta KRN na podstawie porozumienia (wypełniającego decyzje konferencji jałtańskiej w sprawie Polski) zawartego na moskiewskiej konferencji 17–21 VI 1945 między przedstawicielami KRN i Rządu Tymczasowego RP a działaczami dotychczas związanymi z władzami RP na uchodźstwie.

TRJN został uznany przez większość państw, 5 VII 1945 przez USA i Wielką Brytanię (nie uznawały go m.in. Watykan, Hiszpania, Portugalia, Irlandia); przeciwko jego powołaniu zaprotestował prezydent i rząd Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie; RJN i Delegatura Rządu RP na Kraj rozwiązały się 1 VII 1945. TRJN sformowano dokonując zmian w składzie Rządu Tymczasowego RP; premierem został E. Osóbka-Morawski, wicepremierami: W. Gomułka (od XI 1945 jednocześnie minister ziem odzyskanych) i S. Mikołajczyk (ponadto minister rolnictwa i reform rolnych); rząd liczył 21 osób: 7 członków PPR, 6 PPS, 3 SL, 3 ludowców (od VIII 1945 członkowie PSL) oraz 2 członków SD. PPR i sprzymierzone z nią partie polityczne objęły kluczowe resorty: bezpieczeństwa publicznego, obrony narodowej, spraw zagranicznych, sprawiedliwości, informacji i propagandy. Przedstawiciele opozycji uzyskali ministerstwa: rolnictwa i reform rolnych, oświaty, pracy i opieki społecznej oraz administracji publicznej; zakres działania tych ministerstw stopniowo ograniczano. TRJN, mimo koalicyjnego charakteru, realizował politykę PPR, której przeciwstawiało się głównie PSL jako podstawowa siła opozycji reprezentującej większość społeczeństwa. TRJN zwalczał podziemie niepodległościowe i legalną opozycję polityczną (nacisk propagandowy, pacyfikacje, procesy polityczne, skrytobójcze morderstwa), organizował odbudowę gospodarki ze zniszczeń wojennych i przesiedlenia ludności, poprawił zaopatrzenie ludności w podstawowe towary. Delegacja rządu uczestniczyła VII 1945 w konferencji poczdamskiej, VIII 1945 TRJN zawarł umowę z ZSRR ustalającą przebieg granicy wschodniej Polski; IX 1945 uznał za nieważny konkordat; podjął próbę podporządkowania PSZ na Zachodzie (po jej niepowodzeniu IX 1946 pozbawił obywatelstwa polskiego 76 generałów i oficerów); po wyborach do Sejmu Ustawodawczego TRJN 5 II 1947 zakończył działalność.