Tycjan
 
Encyklopedia PWN
Tycjan, właśc. Tiziano Vecellio, ur. między 1485 a 1490, Pieve di Cadore, zm. 27 VIII 1576, Wenecja,
włoski malarz i rysownik.
Kalendarium
Urodził się między 1485 a 1490 w Pieve di Cadore. Uczył się w Wenecji, w pracowniach Gentile i Giovanniego Bellinich. Około 1507 znalazł się pod wpływem Giorgiona, z którym współpracował przy dekoracji Fondaco dei Tedeschi (1510); po jego śmierci prawdopodobnie ukończył Śpiącą Wenus (1511 — Gemäldegalerie, Drezno). Jedynymi zachowanymi freskami Tycjana są sceny z życia św. Antoniego w Scuola del Santo w Padwie (1511). W Wenecji tworzył obrazy religijne (Assunta 1518 oraz Madonna rodziny Pesaro 1519–26 — oba w Santa Maria Gloriosa dei Frari, Wprowadzenie Marii do świątyni 1538 — Gallerie dell’Accademia, Wenecja) i narracyjne (Bitwa, zniszczona 1577 podczas pożaru Pałacu Dożów).
Obrazy na zamówienia arystokracji włoskiej
Pracował dla znakomitych rodów: dla rodu d’Este w Ferrarze namalował obrazy do dekoracji tzw. camerino Isabelli d’Este (Święto Wenus 1518–19 — Prado, Madryt, Bachus i Ariadna 1520–22 — National Gallery, Londyn, Bachanalia 1523–25 — Prado), a 1525 przemalował tło pejzażowe w Uczcie bogów Giovanniego Belliniego (National Gallery, Waszyngton); dla Gonzagów w Mantui stworzył Złożenie do grobu (1523 — Luwr, Paryż), 12 wizerunków cesarzy rzymskich (1536–40, zniszczone 1734) i portret księcia Federica Gonzagi (ok. 1520 — Prado); na zamówienie księcia Urbino Francesca Marii della Rovere namalował Wenus z Urbino (1535–40 — Uffizi, Florencja) oraz portrety jego i jego żony Eleonory Gonzagi (1536–38 — Uffizi).
Mecenat Karola V i Filipa II
Od 1533 mecenasem Tycjana był cesarz Karol V (nobilitacja artysty, nadanie mu orderu Złotej Ostrogi); 1548 i 1550 Tycjan przebywał na dworze cesarza w Augsburgu; malowal jego portrety (m.in. 1532, Prado, 1548, Alte Pinakothek, Monachium); Karol V pod Mühlberg (1548 — Prado) stał się wzorem reprezentacyjnego portretu konnego. W 1545–46 w Rzymie sportretował papieża Pawła III z wnukami (Portret papieża Pawła III z nepotami, 1546 — Museo di Capodimonte, Neapol), nawiązując do portretu papieża Leona X pędzla Rafaela, w Danae (Museo di Capodimonte) — do Michała Anioła. W latach 50. i 60. XVI w. pracował dla infanta Filipa II, dla którego wykonał serię zestawianych parami kompozycji mitologicznych, tzw. poesie: Diana i Akteon oraz Diana i Kallisto (1556–59 — oba National Gallery of Scotland, Edynburg), Jupiter i Antiope i tzw. Wenus Pardo (1553–54 — Luwr), Wenus i Adonis (1553–54) oraz Danae z piastunką (ok. 1560 — oba Prado), Perseusz i Andromeda (1554–56 — Wallace Collection, Londyn) i Porwanie Europy (ok. 1560 — Isabella Stewart Gardner Museum, Boston). Zmarł 27 VIII 1576 w Wenecji.
Pittore divino — boski malarz
Wczesne obrazy Tycjana są jasne, świetliste, o nasyconych barwach. Z czasem ciemnieją, stają się bardziej dramatyczne, a ich rysunek zanika, ustępując miejsca niemal impresjonistycznemu kładzeniu farby (Śmierć Akteona 1570–75 — National Gallery, Londyn, Cierniem koronowany 1570–75 — Alte Pinakothek, Marsjasz 1575–76 — Muzeum Arcybiskupie, Kromieryż, a zwłaszcza Pietà 1576, ukończona przez J. Palmę młodszego — Accademia, Wenecja). Tycjan był wspaniałym, wnikliwym portrecistą, uwieczniającym nie tylko władców, ale także swoich przyjaciół humanistów oraz samego siebie (Mężczyzna z rękawiczkami 1523–24 — Luwr, Pietro Aretino 1545 — Palazzo Pitti, Florencja, Jacopo Strada 1567–68 — Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, Autoportret ok. 1562 — Gemäldegalerie, Berlin). Stworzył nowe typy przedstawień, łącząc motywy klasyczne z ukrytą, często erotyczną, symboliką (Toaleta Wenus 1552–55 — National Gallery, Waszyngton, Wenus z Amorem i grającym na organach — dwie wersje, 1545 i 1548–49, obie w Prado).
Był twórcą pierwszego malarskiego nokturnu (Męczeństwo św. Wawrzyńca po 1550, kościół dei Gesuiti w Wenecji). W wielu obrazach (Koncert wiejski 1510–11 — Luwr, Miłość ziemska i niebiańska 1514 — Galleria Borghese, Rzym), nawiązując tematycznie i stylowo do Giorgiona, łączył element rodzajowy z tłem krajobrazowym w charakterystycznej dla malarstwa weneckiego kompozycji pastoralnej, która znalazła kontynuatorów w malarstwie flamandzkim XVII w. i francuskim XVIII w. Ważną rolę w dziejach grafiki odegrały drzeworyty Tycjana, a jego rysunki pejzażowe przyczyniły się do istotnego rozwoju tego gatunku. Twórczość Tycjana była wysoko ceniona już przez współczesnych, Aretino nazwał go boskim malarzem (włoskie pittore divino).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Tycjan, Danae — Museo del Prado, Madryt fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Tycjan, Doża Marcantorio Trevisani, ok. 1553 — Muzeum Sztuk Pięknych, Budapesztfot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Tycjan, Bachanalia na wyspie Andros, 1518–19 — Museo del Prado, Madryt fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Tycjan, Portret Karola V, 1548 fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Tycjan (Tiziano Vecellio), Portret papieża Pawła III z nepotami, 1546 — Neapol, Museo Nazionale di Capodimontefot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Tycjan, PietPietà, ok. 1576 (ukończył J. Palma mł.) — Akademia, Wencjafot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Tycjan, Fryderyk II Gonzaga, 1524 — Museo del Prado, Madryt fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Tycjan, Pietro Aretino, 1545 — Galleria Pitti, Florencja fot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia