Tychy

rys. Z. Kwiatkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Tychy,

miasto w województwie śląskim, pow. grodzki, na pograniczu Wyż. Katowickiej, Pagórów Jaworznickich i Równiny Pszczyńskiej, nad Gostynią i Jez. Paprocańskim, na południowym skraju GOP.

Ludność miasta: ogółem — 127,7 tys. mieszkańców (2019)

Gęstość zaludnienia: 1 556,9 os/km² (2019)

Powierzchnia: 82 km²

Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 18°59′E, szerokość geograficzna: 50°08′N

Prawa miejskie: nadanie praw — 1951

Oficjalne strony WWW: www.umtychy.pl

ośr. przem.; rozwinięty przemysł środków transportu (Fiat Auto Poland, Isuzu Motors Poland — silniki wysokoprężne, Delphi Polska Automotive Systems — układy kierownicze, liczne firmy produkujące akcesoria samochodowe), elektrotechniczny, elektroniczny, drzewny, papierniczy, poligraficzny (drukarnia spółki Agora-Poligrafia), spoż. (Tyskie Browary Książęce, fabryka serów topionych Sertop); elektrociepłownia; ośr. oświat. i kult.; Wyższa Szkoła Zarządzania i Nauk Społ. (od 1997), studia inżynierskie na Wydziale Transportu Politechniki Śląskiej (od 2000), Nauczycielskie Kolegium Języka Ang.; teatr; węzeł kol. i drogowy. Wokół miasta lasy, na południu zbiornik retencyjny (Jez. Paprocańskie).

Historia.

Wieś wzmiankowana 1467; własność książąt pszczyńskich; w końcu XVI w. istniał tam browar (rozbudowa w XVII i XVIII w.), od 1742 w państwie pruskim (zgermanizowana nazwa Tichau); w 2. poł. XIX w. zasadnicza modernizacja browaru (1861 napęd parowy, 1911 elektr.); produkcja ok. 15 tys. hl, 1914 ok. 261 tys. hl (jedno z czołowych miejsc we wschodniej Europie), 1927 ok. 209 hl, częściowo na eksport; 1898 zbudowano w Tychach drugi browar, tzw. obywatelski. Udział mieszkańców w powstaniach śląskich 1919–21; w wyniku plebiscytu od 1922 w granicach Polski; 1922 uruchomiono fabrykę celulozy (1929–32 rozbudowana w fabrykę papieru); 1939 oba browary przejęła spółka Książęce Browary SA w Tychach, 1945 upaństwowiono je (1950 produkcja obu wyniosła ok. 382 tys. hl). W okresie okupacji niem. 1942–45 obóz pracy przymusowej dla Polaków i Ukraińców. Prawa miejskie 1951, następnie rozbudowa miasta; 1975 do Tychów włączono miasta: Bieruń Stary (wyłączony 1991), Imielin (wyłączony 1977), Lędziny (do 1991); 1954–75 i od 1999 siedziba powiatu.

Zabytki.

Kościół parafialny (1782, przebudowa XIX/XX w.), barok. pałac (1766–75); w dzielnicy Żwaków nowoczesny kościół Św. Ducha (1979–83, S. Niemczyk) z malowidłami J. Nowosielskiego.

Bibliografia

Tychy. Zarys rozwoju miasta i powiatu, red. J. Kantyka, Katowice 1975.