tragedia
 
Encyklopedia PWN
tragedia
[łac. < gr.],
jeden z podstawowych gatunków dramatu obejmujący utwory, w których ośrodkiem i siłą napędową akcji jest konflikt tragiczny (tragizm);
między dążeniami wybitnej jednostki a siłami wyższymi, zakończony klęską bohatera. Jego losy, naznaczone patosem, miały wzbudzać u widzów uczucia litości i trwogi prowadzące do przeżycia katharsis; tragedia ukształtowana w literaturze starogreckiej, genetycznie związana z uroczystościami ku czci Dionizosa (dytyramb), miała ściśle określone zasady kompozycyjne: przeplatanie się pieśni chóru (stasimon, parodos, exodos), z dialogami postaci scenicznych (epejsodion), całość poprzedzona prologiem; tematyka nawiązywała do wątków mitologicznych. Ewolucja tragedii prowadziła do ograniczenia roli chóru na rzecz akcji i dialogów. Klasyczną postać nadali tragedii Ajschylos, Sofokles, Eurypides. Tragedia rzymska (Liwiusz Andronikus, Seneka), oderwana od źródeł kultowych, realizowała cele polityczne, dydaktyczne, moralizatorskie. W literaturze nowożytnej do poetyki tragedii antycznej nawiązała tragedia renesansowa (J. Kochanowski), tragedia klasycystyczna (P. Corneille, J. Racine), w której nastąpiła kodyfikacja norm estetycznych (trzy jedności), uwarunkowanie konfliktu tragicznego społecznym statusem bohatera (władca, bohater); odmienny od klasycystycznego model tragedii ukształtowali XVI–XVII w. dramatopisarze angielscy (Ch. Marlowe, W. Szekspir) i hiszpańscy (Calderón de la Barca); decydujący wpływ na rozwój tragedii wywarł Szekspir, odrzucając rygory kompozycyjne i zasadę estetycznej jednorodności, łącząc elementy tragiczne z komicznymi, patos z groteską; w 1. połowie XVIII w. rozwijała się w Anglii tzw. tragedia domowa (G. Lillo, E. Moore), przenosząca konflikt tragiczny do rodzinnego środowiska mieszczańskiego, upowszechniona następnie we Francji i Niemczech przez D. Diderota i G.E. Lessinga; tragedia okresu „burzy i naporu” oraz romantyzmu (J.W. Goethe, F. Schiller, V. Hugo, G. Byron, J. Słowacki, Z. Krasiński, A. Puszkin), nawiązująca do tradycji Szekspira i Calderóna de la Barca, charakteryzowała się swobodną poetyką i nowym typem bohatera — zbuntowanego indywidualisty zmagającego się z wielkimi problemami metafizycznymi, moralnymi czy społecznymi; w dalszej ewolucji następuje zacieranie się granic gatunku. W literaturze XX w. nawiązano do tragedii antycznej, m.in. S. Wyspiański, dramatopisarze współcześni (T.S. Eliot, J. Giraudoux, J.P. Sartre).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Dziuk Andrzej, Caligula Alberta Camus. Na zdjęciu Krzysztof Łakomik (Caligula) i Helikon (Jacek Zięba-Jasiński); Teatr im. Stanisława Ignacego Witkiewicza w Zakopanem, 1999.fot. M. Kopeć/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia