Towarzystwo Przyjaciół Nauk
 
Encyklopedia PWN
Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Warszawie (TPN), Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk,
towarzystwo nauk. ogólne, działające 1800–32;
TPN reprezentowało naukę całego kraju; skupiało uczonych, literatów, osobistości oficjalne oraz tzw. przyjaciół nauk; powstanie i działalność TPN stanowiły przełom w rozwoju nauki i sposobach uprawiania jej w Polsce; program działalności miał charakter utylitarny, a jego gł. celem było służenie pracą nauk. pol. interesom nar., zwłaszcza zachowaniu polskości, rozwojowi gosp. kraju; gł. ideologiem TPN był S. Staszic; prace TPN obejmowały wszystkie dyscypliny nauk., dla wielu z nich miały one przełomowe, czasem pionierskie, znaczenie; były to: studia nad językiem pol., jego słownictwem (S.B. Linde), gramatyką (O. Kopczyński), ortografią, studia dotyczące historii Polski, szczególnie historii gosp., prawa, nauki, literatury i sztuki (T. Czacki, J.S. Bantkie, W. Surowiecki, F. Bentkowski, J. Lelewel); wskrzeszono i popularyzowano tradycje hist. i kult. (budowa pomnika M. Kopernika), podjęto pionierskie badania w zakresie fizjografii Polski, a szczególnie jej geologii, zmierzające do rozwoju kopalnictwa (Staszic), opracowywano projekty dróg wodnych (Czacki); prowadzono badania w zakresie rolnictwa, medycyny, ekonomii, matematyki, astronomii, fizyki, chemii, techniki; TPN prowadziło pracę zespołową, systematyczną i zorganizowaną; poza działalnością ściśle nauk. zajmowało się m.in. gromadzeniem zbiorów muzealnych, organizowaniem rocznic, popularyzacją wiedzy; prace TPN były drukowane gł. w  „Rocznikach Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk” (t. 1–21 1802–30) i w „Pamiętniku Warszawskim”; prezesami TPN byli kolejno: J. Albertrandy, od 1808 Staszic, od 1826 J. Ursyn Niemcewicz; TPN zostało rozwiązane przez władze carskie w ramach popowstaniowych represji; tradycje TPN przejęło Towarzystwo Naukowe Warszawskie.
Bibliografia
A. KRAUSHAR Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk 1800–1831, Kraków–Warszawa 1900–11;
J. MICHALSKI Z dziejów Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Warszawa 1951;
B. SUCHODOLSKI Rola Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk w rozwoju kultury umysłowej w Polsce, Warszawa 1951.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Corazzi Antonio, Pałac Staszica, Warszawa, 1820–23fot. B. Lemisiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia