Towarzystwo Naukowe Warszawskie
 
Encyklopedia PWN
Towarzystwo Naukowe Warszawskie (TNW),
towarzystwo nauk. o strukturze akademickiej (dwustopniowe członkostwo na podstawie wyboru),
zał. 1907; powstało jako kontynuacja Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie; jego celem było rozwijanie i popieranie badań we wszystkich dziedzinach wiedzy oraz ogłaszanie prac nauk. w języku pol.; czł. założyciele TNW wywodzili się gł. z koła warsz. czł. Akademii Umiejętności oraz z kręgu absolwentów Szkoły Głównej Warszawskiej i czł. Kasy im. J. Mianowskiego; pierwszym prezesem TNW był historyk A. Jabłonowski.
Już przed I wojną świat. TNW stało się największą instytucją nauk. na obszarze zaboru ros., a jego działalność spotkała się z wielkim poparciem społeczeństwa (1914 pochodzący z darów i zapisów majątek towarzystwa osiągał 500 tys. rubli). Po odzyskaniu niepodległości TNW było, obok PAU, czołowym pol. towarzystwem nauk.; spośród in. towarzystw wyróżniało się rozbudowaną siecią pracowni i zakładów badawczych oraz laboratoriów; należały do nich m.in. pracownie: Antropol. (późniejszy Instytut, K. Stołyhwo) i Radiologiczna im. M. Kernbauma (zał. 1913, M. Skłodowska-Curie, L. Wertenstein; w pracowni tej działali m.in. M. Danysz i J. Rotblat); gabinety: filol. (G. Korbut), nauk hist. (M. Handelsman) i in.; 1920 powstał Inst. Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego, w którego skład weszły istniejące pracownie przyr. TNW oraz nowo utworzona stacja hydrobiol. na jez. Wigry; w następnych latach powstały kolejne zakłady i stacje: mor. na Helu i biol. w Pińsku. Pierwotnie TNW składało się z 3 wydziałów: I — językoznawstwa i historii literatury; II — nauk hist., społ., filoz. i antropologiczna; III — nauk mat. i przyr.; w okresie międzywoj. powołano kolejne wydziały; w ramach poszczególnych wydziałów TNW funkcjonowały liczne komisje: przy wydziale I — komisja językowa (A. Kryński, S. Szober), komisja do badań nad historią literatury i oświaty w Polsce (B. Chlebowski, G. Korbut, Z. Szmydtowa), komisja filologii nowoż. (W. Borowy); przy wydziale II — komisja antropologiczna (E. Majewski) i bibliograf. (S. Demby), komisja hist. (J.K. Kochanowski, M. Handelsman, J. Siemieński, S. Kętrzyński), komisja atlasu hist. ziem pol. (M. Handelsman, S. Arnold), komisja statyst. (W. Grabski), historii kultury i sztuki (W. Antoniewicz, S. Lorenz), orientalistyczna (A. Zajączkowski); przy wydziale III — komisja metrologiczna, astr. i geogr. (S. Dickstein), następnie zaś fizjograficzna (K. Stołyhwo); przy wydziale IV — komisja mech. (W. Moszyński).
Podczas okupacji niem. TNW działało konspiracyjnie, organizując nauk. zebrania i wspomagając działanie tajnego szkolnictwa wyższego w Warszawie; straty osobowe z czasu wojny sięgały 1/3 stanu przedwoj.; zniszczeniu uległa siedziba TNW w Pałacu Staszica w Warszawie oraz liczne nauk. zakłady, pracownie i laboratoria.
Po wojnie udało się reaktywować część pracowni; poza strukturą TNW znalazł się upaństwowiony Inst. Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego; przy ograniczonych środkach działalność skupiła się na pracach wydawniczych; stosunkowo szybko, obok nowych wydawnictw seryjnych reaktywowano dawne, m.in. «Sprawozdania z posiedzeń TNW» i „Rocznik TNW”. W 1950 została włączona do TNW Kasa im. J. Mianowskiego. Utworzenie Polskiej Akademii Nauk w 1951 było połączone z likwidacją TNW, którego majątek przekazany został — z naruszeniem wymogów statutowych — na rzecz PAN (dotyczyło to zwłaszcza biblioteki, archiwum, nieruchomości oraz odbudowywanych staraniem TNW budynków). Ponawiane sukcesywnie starania grupy czł. TNW doprowadziły do jego reaktywowania 1981; ob. skupia 437 uczonych (2008) z różnych ośr. nauk. kraju, w 6 wydziałach: językoznawstwa i historii literatury; nauk hist., społ. i filoz.; nauk mat. i fiz.; nauk biol.; nauk lekarskich; nauk techn. z sekcją roln.; stanowisko prezesa zajmowali kolejno: W. Kemula (1981–85); P. Strebejko (1985–86), A. Gieysztor (1986–92), B. Górnicki (1992–95), W. Rudowski (1995–2001), A. Paszewski (2001–07), J. Lipkowski (od 2007).
Jerzy Dobrzycki,
Leszek Zasztowt
Bibliografia
B. NAWROCZYŃSKI Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa 1950;
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia