teodolit
instrument geodezyjny przeznaczony do pomiarów w terenie kątów poziomych i pionowych.
[gr.],
teodolit
Encyklopedia PWN
Zasadnicze części t. stanowią: spodarka (podstawa instrumentu), limbusy (poziomy i pionowy) oraz alidada; spodarka służy do połączenia t. ze statywem i jest wyposażona w śruby ustawcze pozwalające na jego spoziomowanie; bezpośrednio nad spodarką, prostopadle do osi obrotu instrumentu, jest osadzony limbus (poziomy) — poziome koło z naniesionym podziałem, służące do odczytu kątów poziomych; alidada stanowi część instrumentu, która obraca się względem nieruchomej spodarki i limbusa poziomego; w jej skład wchodzi luneta (mogąca się obracać wokół osi poziomej), pionowe koło z podziałką (limbus pionowy), służące do odczytu kątów pionowych, libella (poziomnica), zw. też libellą gł. lub alidadową, służąca do kontroli poziomego ustawienia t., a także opt. urządzenia odczytowe lub elektroniczne wyświetlacze. Trzy podstawowe osie t.: oś pionowa, zw. osią obrotu instrumentu, oś obrotu lunety i oś celowa lunety (wyznaczona przez środek siatki kresek okularu i środek układu opt. lunety), powinny być wzajemnie do siebie prostopadłe. Przed przystąpieniem do pomiaru przeprowadza się centrowanie t. — spoziomowany t. ustawia się nad punktem pomiarowym (wierzchołkiem mierzonego kąta) na statywie. Po wycelowaniu lunetą na wybrane punkty w terenie odczytuje się na limbusie (poziomym lub pionowym) kierunki (kąty) poziome lub pionowe.
Ze względu na budowę systemu odczytowego t. można podzielić na optyczne, z opt. systemami odczytowymi (noniusze, mikroskopy, mikrometry opt.), stopniowo wychodzące z użycia, i elektroniczne, w których wartości kątów lub kierunków odczytuje się bezpośrednio na wyświetlaczu. Ze względu na sposób poziomowania rozróżnia się t. libellowe i t. automatyczne (zawierające kompensator geodezyjny). W t. laserowych oś celowa jest wizualizowana za pomocą wiązki promieni lasera. T. wyposażony w dalmierz jest zw. tachymetrem, t. sprzężony z kamerą fotogrametryczną — fototeodolitem, a t. wyposażony w kompas magnet. — t. magnetycznym.
