Teksas
 
Encyklopedia PWN
Teksas, Texas,
stan w południowej części USA, nad Zat. Meksykańską, graniczy na południu (wzdłuż rz. Rio Grande) z Meksykiem,
pow. 691 tys. km2 (drugi pod względem wielkości stan po Alasce), 25,2 mln mieszk. (2009), w tym ok. 12% ludności murzyńskiej i ok. 26% ludności hiszpańskojęzycznej; stol. Austin, gł. m.: Houston, Dallas, San Antonio, El Paso, Fort Worth, Arlington, Corpus Christi, ponad 2/3 ludności skupione we wschodniej części stanu, 80% mieszka w miastach. Obszar w większości wyżynny i równinny, 2/3 pow. na wys. 80–320 m; w zachodniej części rozległa Wyż. Edwardsa, równina Llano Estacado, wyż. High Plains, wchodzące w skład Wielkich Równin; na południowym zachodzie niewielki obszar górzysty (z najwyższym szczytem Teksasu — Guadalupe, 2667 m) — przedłużenie G. Skalistych; południowo-wschodnią część stanu zajmuje Niz. Zatokowa; klimat podzwrotnikowy, na wschodzie wilgotny (w Houston roczna suma opadów ponad 1100 mm), we wnętrzu kontynent. suchy (w Pecos roczna suma opadów poniżej 200 mm); średnia temp. w styczniu od 0°C na północy do 15°C na południu, w lipcu odpowiednio od 25°C do 29°C; gł. rz.: Rio Grande (z dopływem Pecos), Colorado, Brazos, Trinity; roślinność na południowym zachodzie półpustynna, na północnym wschodzie lasy liściaste (gł. dębowo-hikorowe), w dolinie Rio Grande — suche kolczaste sawanny podzwrotnikowe, na pozostałym obszarze przeważają prerie. Nad Rio Grande Park Nar. Big Bend. Podstawą gospodarki stanu jest rolnictwo i górnictwo; Teksas zajmuje 1. miejsce w USA pod względem pogłowia bydła (13,6 mln sztuk, 2002) i owiec oraz w produkcji bawełny i sorgo, poza tym ważnymi uprawami są: pszenica, ryż, kukurydza, soja, słonecznik i orzeszki ziemne; Teksas dostarcza ponad 20% krajowego wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego; eksploatuje się również siarkę, sól kam., gips, baryt, asfalt, rudy żelaza, magnezyty i in. surowce miner.; produkcja energii elektr. gł. w elektrowniach cieplnych (1. miejsce w kraju); gł. gałęzie przemysłu przetwórczego: maszyn., lotn., samochodowy, spoż., chem., rafineryjny i petrochemiczny (największy kompleks rafinerii w Houston), elektrotechniczny i elektroniczny (związany gł. z programem kosm.) oraz odzież.; produkcja broni; rozwinięte usługi i handel (targi stanowe w Dallas); największymi okręgami przem.-handl. są aglomeracje miejskie Dallas–Fort Worth oraz Houston–Texas City; 2/5 produkcji petrochemicznej pochodzi z pasa przem. nad Zat. Meksykańską; rybołówstwo; gł. porty mor. (eksportujące przede wszystkim ropę naftową i produkty jej przerobu): Houston, Galveston, Corpus Christi, Brownsville, Beaumont, Port Arthur; największe porty lotn.: Dallas–Fort Worth, San Antonio; gęsta sieć naftociągów i gazociągów z pól naftowych i gazowych do Wielkich Jezior, portów atlantyckich i Kalifornii; w transporcie wewn. gł. rolę odgrywają drogi samochodowe. Ośrodek lotów kosm. w Houston.
Historia. Obszar zamieszkany pierwotnie przez Indian; 1519 dotarli tu Hiszpanie; od 1682 osadnictwo hiszp. (1731 zał. m. San Antonio); do 1821 Teksas w obrębie wicekrólestwa Nowej Hiszpanii, od 1821 — Meksyku; po 1800 napływ kolonistów ze Stanów Zjedn., od 1821 akcja osadnicza organizowana przez S.F. Austina za zgodą rządu meksyk.; 1835–36 powstanie antymeksyk. pod wodzą S. Houstona, 1836 proklamowanie niepodległości Republiki Teksasu; 1845 aneksja Teksasu i przyłączenie jako stanu do USA stało się przyczyną wojny meksykańskiej (1846–48), w wyniku której Meksyk uznał aneksję Teksasu; 1861 Teksas przystąpił do Skonfederowanych Stanów Ameryki, 1870 ponownie przyjęty do Unii; w okresie rekonstrukcji do 1873 pod rządami republikanów z Północy i okupacją wojsk.; w końcu XIX w. rozwój ruchów farmerskich; 1901–35 odkrycie i eksploatacja licznych (w tym bogatych) złóż ropy naftowej spowodowały szybki, zwłaszcza od czasu II wojny światowej, rozwój przemysłu.
zgłoś uwagę
Ilustracje
San Antonio, budynek fortu Alamo z końca XVIII w. (Teksas, USA)fot. T. Komornicki/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia