Taszkent, Toshkent,
stolica Uzbekistanu w południowo-wschodniej części kraju, na przedgórzach Tienszanu, w oazie w dolinie rz. Chirchiq (dopływ Syr-darii), miasto wydzielone, ośrodek administracyjny wilajetu taszkenckiego;
Taszkent
Encyklopedia PWN
— 2,2 mln mieszk. (2009), zespół miejski ponad 3 mln; największy ośr. przem. Azji Środkowej; przemysł elektromaszynowy (maszyny roln., koparki, maszyny i urządzenia dla przemysłu włók. i górnictwa, sprzęt elektrotechniczny), włók., chem. (farm.), skórz., materiałów budowlanych, spoż.; węzeł kol. i drogowy; międzynar. port lotn.; metro (od 1977); Uzb. Akad. Nauk, liczne szkoły wyższe (w tym uniw. zał. 1918); biblioteka nar. (zał. 1870 jako publiczna); muzea: hist., sztuki Uzbekistanu, sztuki użytkowej.
Historia. Powstał w V–IV w. p.n.e. (wykopaliska archeol.); pierwszy raz wymieniony w źródłach chiń. (II w. p.n.e.) jako Czacz (Szasz) leżący w oazie na skrzyżowaniu szlaku handl. Wschód–Europa; od VI w. n.e. w składzie kaganatu tur.; na pocz. VIII w. podbity przez Arabów; później, jako Binkent, stol. samodzielnego państwa, kilkakrotnie burzony przez koczowników; w X w. w obrębie państwa Samanidów, ważny ośrodek handlu i rzemiosła (w pobliżu wydobycie rud srebra i ołowiu); jako Taszkent pierwszy raz w źródłach z XI w.; do XIII w. w państwie Karachanidów; na pocz. XIII w. pod władzą Chorezmu, później Mongołów; 1500 opanowany przez Uzbeków, potem przez chanów kazas. i Kałmuków; pod rządami Junusa Chodży (otoczył miasto murami) ośr. kultury. W 1815 przeszedł pod panowanie chanatu kokandzkiego; wraz z nim 1865 zagarnięty przez Rosję; wkrótce wielki ośr. handl. i adm. Azji Środkowej (obok starego Taszkentu zaczął powstawać nowy); od 1867 stol. generał-gubernatorstwa turkiestańskiego i Obwodu Syrdariańskiego; potem węzeł kol. i punkt tranzytowy Azji Środkowej; w XX w. ośr. przem. (zagr. firmy); 1916 centrum powstania antyros., od 1918 antybolszewickich wystąpień basmaczów; 1920–24 stol. Turkiestańskiej ASRR, od 1930 Uzb. SRR; 1966 zniszczony w wyniku trzęsienia ziemi, szybko odbud.; od 1991 stol. Uzbekistanu.
Zabytki. Mauzolea: Zajnuddin Bobo (XII–XV, XIX w.), Szejchantaur z grobowcami szacha Hawendi Tachura i Junusa Chodży (oba XV w., później przebudowane) i mauzoleum imama Kaffal Szaszi (1. poł. XVI w.); madrasy: Barak-Chana z mauzoleum i Kukeltasz (obie XVI w.); zabytkowe meczety i domy mieszkalne; budowle użyteczności publicznej (pocz. XX w.), m.in.: dawny pałac wielkiego księcia, bank; nowoczesna odbudowa po trzęsieniu ziemi 1966.
