Tallinn 
, dawniej Rewel,
stolica Estonii, nad Zat. Fińską.
, dawniej Rewel,
Tallinn
Encyklopedia PWN
Ośrodek adm. prow. Harju. Gł. ośr. gosp., kult. i nauk. Estonii; rozwinięty przemysł maszyn., metal., chem., elektrotechniczny, celulozowo-papierniczy, poligraficzny, włók., odzieżowy, obuwniczy, spoż. (gł. rybny); węzeł kol. i drogowy; port lotn.; Estońskiej Akad. Nauk i ok. 20 szkół wyższych; muzea: sztuk pięknych, hist., miejskie, budownictwa lud. (na otwartym powietrzu).
Historia. Powstał w X w. jako osada targowo-portowa estońskiego grodu Kalewanlinna (stąd ros. Koływań) i odgrywał ważną rolę w kontaktach handl. krajów nadbałtyckich; 1219 opanowany przez Danię (Waldemar II), odtąd do 1917 pod nazwą Rewel; przejściowo 1227–38 w ręku kawalerów mieczowych, którzy przeprowadzili jego lokację na prawie niem., potwierdzoną 1248 prawem lubeckim po odzyskaniu Tallinna przez Danię; od 2. poł. XIII w. związany z Hanzą; 1346 wraz z Estonią sprzedany przez Danię zakonowi krzyżackiemu; rozwijał się pośrednicząc w handlu miast hanzeatyckich z Rusią; po upadku państwa zakonnego opanowany 1561 przez Szwecję. Po przyłączeniu 1710 do Rosji port wojenny i stol. guberni; od XVIII w. ośr. przemysłu manufakturowego (tkacki, skórz., papierniczy); po likwidacji twierdzy (1867) i połączeniu linią kol. (1870) z Petersburgiem rozwój portu (trzeci pod względem wielkości w Imperium Ros.) i wielkiego przemysłu (zwłaszcza metal.); od poł. XIX w. ośr. estońskiego ruchu nar. i kult.; w czasie rewolucji 1905–07 miejsce strajków i powstania marynarzy (krążownik Pamiat´ Azowa); 1918–40 stol. Estonii, potem (do 1990) Estońskiego SRR; 1941–44 pod niem. okupacją.
Zabytki. Na wzgórzu Toompea dawny zamek kawalerów mieczowych (XIII w.), rozbudowany w 2. poł. XIV w. przez Krzyżaków (m.in. baszta Długi Herman); got. katedra NMP (XIII–XV, XVII, XVIII w.), we wnętrzu cenne nagrobki i epitafia (m.in. renes. nagrobek P. de la Gardie 1585); kościoły got.: Św. Mikołaja (XIII, pocz. XV w.) z potężną wieżą i dobudowanymi później kaplicami; Św. Michała (2. poł. XIII–XIV w., przebudowy XVIII, XIX w.), 1716 zamieniony na cerkiew prawosł. (barok. ikonostas, 1720); Św. Ducha (XIV w.) z wysmukłą wieżą, we wnętrzu późnogot. ołtarz drewniany (1483, B. Notke); zabudowania klasztoru Dominikanów Św. Katarzyny (2. poł. XIV–XV w., kościół w ruinie od 1531); kościół Św. Olafa (1. poł. XV w., kaplica NMP z pocz. XVI w.); ruiny kościoła klasztoru Brygidek w Pirita (XV w., zburzony 1577); kościół Św. Piotra i Pawła oraz cerkiew (XIX w.). Gotycki ratusz (XIV–pocz. XV w.) z wysmukłą wieżą; w sali magistratu — drewniany ławy z dekoracją rzeźbiarską (pocz. XV w.); got. domy: Wielkiej Gildii z dwunawową salą o sklepieniu krzyżowym i Gildii Św. Olafa (oba z pocz. XV w.); got. domy mieszkalne, m.in. zespół 3 domów Trzy Siostry (1. poł. XV w.), renes. dom Bractwa Czarnogłowych (1597). Pozostałości średniow. obwarowań miejskich z basztami (m.in. baszty Megede i Kiek in de Kök — 1. poł. XIV–XV w., baszta Tłusta Margarita — pocz. XVI w.); Brama Morska (pocz. XVI w.). Wczesnoklasycyst. pałac (rezydencja Piotra I Wielkiego) w Kadriorg (1. poł. XVIII w.), pałac gubernatora w obrębie zamku (2. poł. XVIII w., przebudowa XIX–XX w.), klasycyst. pałac (1813, J.C.L. Engel); budowle użyteczności publicznej (XIX i pocz. XX w.), m.in.: neogot. bank (1904), modernist. teatr (1910), wille i kamienice czynszowe, dom sztuki (1934, funkcjonalizm), pałac kultury i sportu (1980); zabytkowe centrum T. zostało wpisane na Listę Świat. Dziedzictwa Kult. i Przyr. UNESCO.
