Świętochowski Aleksander, pseud. Władysław Okoński, Poseł Prawdy i in., ur. 18 I 1849, Stoczek (Podlasie), zm. 25 IV 1938, Gołotczyzna k. Ciechanowa,
publicysta, czołowy ideolog pol. pozytywizmu, pisarz, filozof, działacz społ.-kult. i oświatowy.
Świętochowski Aleksander
Encyklopedia PWN
Czołowy ideolog pozytywizmu warszawskiego; 1871 opublikował w „Przeglądzie Tygodniowym” manifest tzw. młodej prasy My i wy, a 1873 założenia programowe pozytywizmu w cyklu artykułów Praca u podstaw (z L. Mikulskim); dopełnieniem tych publikacji były Wskazania polityczne (1882), w których głosił zastąpienie działań na rzecz niepodległości Polski (jako nie mających szans powodzenia polit.) — programem rozwoju gosp. i kult. narodu oraz demokratyzacji społeczeństwa pol.; Świętochowski był redaktorem i publicystą pism, które odegrały wybitną rolę w propagowaniu haseł pozytywist. i inspirowaniu życia umysłowego na ziemiach pol.: „Przeglądu Tygodniowego” (redaktor 1877–78), „Nowin” (redaktor i wydawca 1878–81) i „Prawdy” (redaktor i wydawca 1881–1902; felieton ciągły Liberum veto); 1905 czołowy przedstawiciel pol. liberalizmu, stał się współtwórcą i przywódcą Związku Postępowo-Demokratycznego i związanego z nim Tow. Kultury Pol. (TKP, 1906–13); wydawał i redagował organ TKP, mies. „Kultura Polska”, następnie „Humanistę Polskiego” (1913–15); przed I wojną świat. osiadł w Gołotczyźnie (k. Ciechanowa), koncentrując się gł. na działalności organizacyjnej w zakresie oświaty lud.; podczas I wojny świat. orientacja pozytywist. zbliżyła go do ND; po wojnie publikował gł. na łamach prasy ND (do 1929), a także innych pism opozycyjnych w stosunku do sanacji (m.in. związanych z Frontem Morges). W twórczości lit. Świętochowskiego gł. miejsce zajmują dramaty: poruszająca problematykę filoz.-moralną trylogia Dusze nieśmiertelne (1876–89) oraz dramat historiozoficzny Duchy (cz. 1–6 „Prawda” 1895–1909), w którym Świętochowski wyraża pogląd, że postęp w ewolucyjnym rozwoju ludzkości dokonuje się za sprawą szlachetnych, osamotnionych w walce jednostek; cenną częścią spuścizny lit. Świętochowskiego jest jego realist. nowelistyka (m.in. Chawa Rubin z cyklu O życie 1879). W dorobku pisarskim Świetochowskiego znajdują się prace dotyczące genezy moralności (O powstaniu moralności 1877, Źródła moralności 1912), prace z zakresu historii idei (Utopia w rozwoju historycznym 1910), a także pionierska Historia chłopów polskich w zarysie (t. 1–2 1925–28) oraz Genealogia teraźniejszości (1936) — paszkwil na współcz. umysłowość pol. i stosunki w obozie rządzącym; Pisma (t. 1–8 1908–09), Nowele i opowiadania (1965), Wspomnienia (1966), Wybór pism krytycznoliterackich (1973), wybór felietonów Liberum veto (t. 1–2 1976).
