symfonia
muz. cykliczna forma orkiestrowa, zazwyczaj 4-częściowa, zbudowana zgodnie z zasadami cyklu sonatowego (sonata);
[gr.],
symfonia
Encyklopedia PWN
rozwinięty z sinfonii (we wczesnym baroku sinfonią zwano instrumentalny wstęp do kantat i oper, także tzw. uwerturę włoską w twórczości kompozytorów szkoły neapolitańskiej). Pierwsze symfonie komponował w 1. połowie XVIII w. G.B. Sammartini, następnie kompozytorzy szkół: starowiedeńskiej, a zwłaszcza mannheimskiej. W twórczości klasyków wiedeńskich nastąpiła krystalizacja formy symfonii; regułą stały się 4 części: szybka, w formie sonatowej, niekiedy poprzedzona wolnym wstępem; wolna, często w formie wariacji; menuet, a od czasów L. van Beethovena — scherzo; szybki finał, głównie w formie ronda. Ustalił się skład orkiestry klasycznie wykonującej symfonie, zwanej stąd symfoniczną (kwintet smyczkowy, podwójna obsada instrumentów dętych drewnianych i blaszanych oraz kotłów), później znacznie powiększonej. W okresie klasycyzmu wykształciły się też nowe typy symfonii: symfonia programowa (J. Haydn) i symfonia wokalno-instrumentalna (Beethoven), kultywowane z tendencją do dalszej rozbudowy formy i aparatu wykonawczego w okresie romantyzmu (H. Berlioz, F. Mendelssohn-Bartholdy) i neoromantyzmu (F. Liszt, G. Mahler), także w XX w. (P. Hindemith, I.F. Strawinski, D.D. Szostakowicz), często z dążeniem do kameralizacji (A. Schönberg) i powrotu do wzorców klasycznych (S.S. Prokofjew). Typem symfonii zbliżonej do koncertu jest symfonia koncertująca (tzw. sinfonia concertante); symfonia mniejszych rozmiarów, przeznaczona często na orkiestrę kameralną jest zwana sinfoniettą. Polskimi symfonikami, tzn. kompozytorami symfonii byli m.in. A. Milwid, J. Gołąbek, W. Dankowski, J. Wański, J.D. Holland, J. Elsner, K. Kurpiński, F. Mirecki, T. Nidecki, I.F. Dobrzyński, W. Żeleński, Z. Noskowski, I.J. Paderewski, M. Karłowicz, F. Nowowiejski, K. Szymanowski, G. Bacewicz, B. Szabelski, W. Lutosławski, K. Serocki, T. Baird, H.M. Górecki, K. Penderecki.
