Sun Yat-sen
 
Encyklopedia PWN
Sun Yat-sen, Sun Jat-sen, właśc. Sun Wen, ur. 12 XI 1866, Xiangshan (prow. Guangdong), zm. 12 III 1925, Pekin,
chiński mąż stanu.
Cytat
Kalendarium
Urodził się 12 XI 1866 w jednej z wiosek w powiecie Xiangshan (prowincja Guangdong). Pochodził z niezamożnej rodziny chłopskiej; uczył się w angielskich szkołach na Hawajach i w Hongkongu, gdzie 1883 został ochrzczony. W następnych latach studiował medycynę w europejskich szpitalach w Kantonie (do 1887) i Hongkongu.
Początek działalności
W czasie studiów współpracował z tajnymi stowarzyszeniami, których celem było obalenie panującej w Chinach mandżurskiej dynastii Qing; od 1892 prowadził praktykę lekarską w Makau, ale 1894 zrezygnował z wykonywania zawodu, by poświęcić się działalności rewolucyjnej; w tym samym roku założył tajny Związek Odrodzenia Chin, który X 1895 usiłował wzniecić powstanie antymandżurskie w Kantonie; władze wpadły na trop niedoszłych powstańców i Sun zagrożony aresztowaniem popłynął do Japonii.
Na emigracji
Po wylądowaniu obciął warkocz (noszony przez Chińczyków na znak posłuszeństwa wobec dynastii Qing) i zaczął ubierać się po europejsku; 1896 przybył do Londynu, żeby studiować zachodnie doktryny polityczne; został wówczas porwany i uwięziony w poselstwie chińskim; uwolniono go na skutek interwencji władz brytyjskich poinformowanych o zatrzymaniu przez londyńskiego znajomego Suna; 1899 zamieszkał w Jokohamie i wśród tamtejszej społeczności chińskiej kontynuował działalność przeciwko dynastii mandżurskiej; 1903 udał się w podróż do USA i Europy, w czasie której ogłosił swój program polityczny (tzw. 3 zasady ludu): nacjonalizm (obalenie dynastii Qing), ludowładztwo (ustanowienie republiki) i dobrobyt ludu (reforma rolna); po powrocie do Japonii (1905) założył Ligę Związkową, której celem stała się realizacja 3 zasad; 1909 zmuszony do opuszczenia Japonii (na skutek interwencji rządu chińskiego) wyjechał do Europy i później do USA, gdzie zastał go wybuch rewolucji chińskiej 1911.
Działalność po rewolucji
W XII 1911 wrócił do kraju i 1 I 1912 został wybrany przez parlament w Nankinie na tymczasowego prezydenta Republiki Chińskiej; II 1912 zrzekł się prezydentury na rzecz generała Yuan Shikaia w zamian za przeprowadzenie abdykacji cesarza Pu Yi; VIII 1912 założył partię polityczną Kuomintang, która wygrała przeprowadzone na przełomie 1912 i 1913 wybory do ogólnochińskiego parlamentu; stało się to przyczyną konfliktu z zazdrosnym o władzę Yuanem; po klęsce oddziałów rewolucyjnych i rozwiązaniu Kuomintangu Sun zbiegł w końcu XII 1913 do Japonii; 1915 ożenił się z Song Qingling. Do Chin wrócił dopiero po śmierci Yuana (1916) i zamieszkał w Szanghaju; władzą w Chinach podzielili się generałowie (niedawni podkomendni Yuana), a Sunowi pozostało pisanie pamiętników i dzieła o planie rozwoju Chin; wzrost nastrojów patriotycznych 1919 przyczynił się do wznowienia działalności Kuomintangu; 1921 w Kantonie został ponownie wybrany na prezydenta; po bezskutecznych zabiegach o pomoc od mocarstw zachodnich nawiązał 1923–24 współpracę z ZSRR i KPCh; doradcą rządu został M. Borodin, a organizację Armii Narodowo-Rewolucyjnej powierzono M. Blücherowi i oficerom radzieckim; rywalizacja ugrupowań militarystycznych umożliwiła XII 1924 ciężko choremu Sunowi przyjazd do Pekinu na negocjacje w sprawie utworzenia rządu ogólnochińskiego, w trakcie których 12 III 1925 zmarł. W 1930 pochowano go w okazałym mauzoleum w Nankinie.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia