Sulejman Wspaniały
 
Encyklopedia PWN
Sulejman Wspaniały, Süleyman Kanuni, z dyn. Osmanów, ur. 6 XI 1494, Trabzon, zm. 6 VIII 1566, Baranya,
sułtan turecki.
Kalendarium
Urodził się 6 XI 1494 w Trabzonie. Poddani nazwali go Prawodawcą (Kanuni), choć był także zwycięskim wodzem (europejski przydomek Wspaniały pochodzi z XVIII w.). Był synem Selima I, któremu pomógł 1512 obalić Bajazyta II; obejmując władzę po nagłej śmierci ojca, złagodził niektóre z jego represyjnych rozporządzeń i zwrócił oręż przeciwko chrześcijanom.
Wojny z Habsburgami
W 1521 zdobył Belgrad, broniący Węgier od południa, 1522 odebrał joannitom Rodos, a 1522–24 zajął kilka chorwackich miast nad Adriatykiem; 1526 pobił pod Mohaczem króla Węgier Ludwika II Jagiellończyka, który zginął w bitwie; jego śmierć zapoczątkowała na Węgrzech walki o koronę między cesarzem Ferdynandem I i Janem Zapolyą, który za pomoc przeciwko rywalowi, uznał się lennikiem Sulejmana. W 1529 sułtan zaatakował wojska Ferdynanda I na Węgrzech, zajął Budę, a następnie obległ Wiedeń, od którego jednak po nastaniu zimy odstąpił; interwencja turecka umożliwiła Zapolyi utrzymanie do śmierci 1540 władzy nad większą częścią Węgier. Po zgonie Zapolyi walki o Węgry zostały wznowione; ostatecznie doszło do podziału tego kraju na część habsburską, turecką i zależny od sułtana Siedmiogród; 1547 doszło do formalnego zawieszenia broni, a Ferdynand I zobowiązał się do corocznego „podarunku”, czyli haraczu, w wysokości 30 tysięcy dukatów (warunek ten został powtórzony także w traktacie pokojowym 1562). Wojny Sulejmana z Habsburgami znalazły życzliwy oddźwięk w państwach obawiających się ich ekspansji — przyjazne traktaty z Turcją zawarły Rzeczypospolita (1533, 1553) i Francja (1535).
Wyprawy na Persję
Innym kierunkiem ekspansji Sulejmana, zapoczątkowanej zresztą przez jego ojca, była Persja, przeciwko której przeprowadził 3 kampanie: w pierwszej (1534–35) zajął Tebriz oraz Irak, w następnej (1548–49) tereny wokół jeziora Wan, trzecia zaś (1554–55), niezbyt fortunna, doprowadziła do traktatu pokojowego w Amasyi, pozostawiającego Turcji większość zdobyczy. Dla Sulejmana istotne znaczenie w wojnach z Persją miał ich aspekt religijny — będąc sunnitą (ortodoksyjnym muzułmaninem) walczył z szyitami (heretykami).
Zamorska ekspansja
Za panowania Sulejmana flota turecka zdobyła przewagę na Morzu Śródziemnym; było to zasługą Hayreddina Paszy, zwanego Barbarossą, początkowo algierskiego korsarza, a potem admirała floty sułtańskiej; 1538 pod jego dowództwem sułtańskie galery pokonały okręty weneckie i hiszpańskie pod grecką wyspą Prevezą; silna flota umożliwiła Sulejmanowi opanowanie muzułmańskich państw w północnej Afryce: Algierii, Trypolisu, natomiast nie powiodła się próba odebrania joannitom Malty (1565). W 1538 wysłał liczną flotyllę z Morza Czerwonego przeciwko koloniom portugalskim w Indiach; ponawiane w latach 40. wyprawy zakończyły się fiaskiem; jedynym ich trwałym rezultatem było zajęcie „po drodze” Adenu i Jemenu.
Państwo Sulejmana
Poza powiększaniem państwa Sulejman starał się także lepiej je zorganizować; nie sprawiało mu to wielkich trudności, gdyż był władcą absolutnym; Rada lub Dywan, złożona z ministrów (największe znaczenie wśród nich miał wielki wezyr), w niczym nie krępowała jego woli. Opinię prawodawcy przyniosła mu Kamunne (Księga przepisów prawnych), w której wyszczególnił obowiązki poddanych i przywileje dostojników; przeprowadził również reformy administracji, armii i finansów, mając na uwadze dalsze podboje. Był też mecenasem sztuki (opiekował się poetami Fuzulim i Bakim oraz wybitnym architektem Sinanem), a także, jako najwyższy autorytet religijny dla muzułmanów, dbał o miejsca święte, zwłaszcza Mekkę i Jerozolimę.
Śmierć sułtana
W 1566 podjął wyprawę na Węgry, która zatrzymała się pod bohatersko bronionym Szigetvarem nad Drawą; zmarł 6 VIII w rozłożonym na pobliskim wzgórzu namiocie, z którego obserwował oblężenie twierdzy, na 2 dni przed jej zdobyciem; władzę po nim objął Selim, syn jego ukochanej żony Roksolany; pozostali synowie już zginęli, zapewne za jego przyzwoleniem.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Stambuł, widok na most Galata fot. J. Gruszczyńska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Edirne, meczet Selimiye (Turcja)fot. L. Adamski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Bitwa pod Mohaczem, 1526, grawiura barwiona — Bibliothèque nationale, Paryżfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia