Strindberg Johan August
 
Encyklopedia PWN
Strindberg
[strịndbärj]
Johan August Wymowa, ur. 22 I 1849, Sztokholm, zm. 14 V 1912, tamże,
pisarz szwedzki, mistrz dramatu naturalistycznego i prekursor dramatu ekspresjonistycznego.
Kalendarium
Urodził się 22 I 1849 w Sztokholmie. Uważany za twórcę nowoczesnego języka w literaturze szwedzkiej. Wszechstronnie utalentowany, publikował wiersze, nowele, powieści, sztuki teatralne, eseje, rozprawy historycznokulturowe, krytycznoliterackie i językoznawcze, malował, interesował się fotografią, botaniką, chemią, alchemią, teozofią, okultyzmem. W 1874–83 był asystentem w Bibliotece Królewskiej w Sztokholmie, 1883–96 na emigracji (Francja, Szwajcaria, Niemcy, Dania).
Nowele i dramaty naturalistyczne
Wczesne dramaty i utwory prozatorskie — Mistrz Olof (powstał 1872, wydanie 1881, wydanie polskie 1962), Fran Fjerdingen och Svartbäcken [‘z Fjerdingen i Svartbäcken’] (1877), Czerwony pokój (1879, wydanie polskie 1994) — cechuje, prócz codziennego, barwnego języka i realistycznej perspektywy, radykalizm społeczny. Nieudane życie rodzinne (3 małżeństwa), które stało się tematem nowel (Dzieje małżeńskie 1984–86, wydanie polskie 1904–07, 1971) i dramatów (Ojciec 1887, wydanie polskie 1890, ekranizacja A. Sjöberga 1969, arcydzieło psychologicznego naturalizmu — Panna Julia 1888, wydanie polskie 1891, ekranizacja Sjöberga 1951, Zbrodnie i zbrodnie 1899, wydanie polskie w: Dramaty 1984, Taniec śmierci 1901, wystawienie polskie 1909, wydanie polskie 2000), było jednym z powodów kryzysu psychicznego (1894–96), opisanego później w Infernie (1897, wydanie polskie 1898), Legender [‘legendy’] (1898) i pierwszej części dziennika pisanego 1896–1908 Ockulta dagboken [‘dziennik okultystyczny’] (1977).
Prekursor ekspresjonizmu
W tzw. okresie poinfernalnym Strindberg stworzył cykl dramatów królewskich, m.in.: Eryk XIV (1899, wydanie polskie 1960), Karol XII (1901, wydanie polskie 1988), Gustaw III (1902, wydanie polskie 1988), w których dokonał subiektywnej oceny historycznych wydarzeń. Pod wpływem pism E. Swedenborga zwrócił się ku mistycyzmowi, co znalazło wyraz w trylogii Do Damaszku (1–3 1898–1904, wydanie polskie 1972), zapowiadającej wątki ekspresjonistyczne i surrealistyczne w literaturze. Symbolizm i ekspresjonizm to dominanty Gry snów (1902, wydanie polskie 1962), sztuki przełamującej dotychczasowe konwencje czasoprzestrzenne, wykorzystującej idee H. Spencera, H.A. Taine’a, F.W. Nietschego. W 1907–10 Strindberg prowadził (z A. Falckiem) Intima Teatern [‘teatr intymny’], dla którego napisał 5 sztuk kameralnych: Burza (1907), Brända tomten [‘pogorzelisko’] (1907), Sonata widm (1907, wydanie polskie 1962), Pelikan (1907, w „Dialogu” 1969 nr 9), Svarta hansken [‘czarna rękawiczka’] (1909). Zmarł 14 V 1912 w Sztokholmie.
Obrachunek z przeszłością
W autobiograficznej powieści Tjensteqvinnans son [‘syn służącej’] (t. 1–4 1886–1909) dokonał obrachunku z przeszłością, w Spowiedzi szaleńca (wydanie francuskie 1895, wydanie szwedzkie 1914, wydanie polskie 1988) próbował bronić się przed posądzeniami o chorobę umysłową. Wymierzone w szwedzkich luminarzy literackich powieści Götiska rummen [‘gockie pokoje’] (1904) i Svarta fanor [‘czarne chorągwie’] (1907) zapowiadały tzw. batalię Strindberga prowadzoną 1910–11 z parnasem literackim lat 90., m.in. z V. von Heidenstamem, O. Levertinem, E. Key; jej rezultatem stały się artykuły opublikowane 1910 w zbiorach Tal till svenska nationen... [‘mowy do narodu szwedzkiego’], Folkstaten... [‘państwo ludowe’] i Religiös renässans eller religion mot teologin [‘renesans religijny, czyli religia kontra teologia’]. W 1912–21 ukazały się Samlade skrifter [‘pisma zebrane’] (1–55), pod redakcją J. Landquista; od 1981 są publikowane Samlade verk. Nationalupplaga [‘dzieła zebrane. wydanie narodowe’], pod redakcją L. Dahlbäcka; listy Strindberga wydaje od 1948 Towarzystwo Strindbergowskie — Strindbergssällskapet; polskie wybory m.in.: Wybór dramatów (1977), Wybór nowel (1985), Dramaty królewskie. Dramaty liryczne (1988), Sztuki kameralne (1990), Listy miłosne i nienawistne (1998).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia