Steinbeck John

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Steinbeck

[stạınbek]

John , ur. 27 II 1902, Salinas (stan Kalifornia), zm. 20 XII 1968, Nowy Jork,

jeden z najwybitniejszych amerykańskich twórców powieści protestu społecznego.

Urodził się 27 II 1902 w Salinas (stan Kalifornia) w rodzinie emigrantów niemieckich. Po pięciu latach studiów na Uniwersytecie Stanforda (biologia i literatura) przerwał naukę, a następnie wrócił do Kalifornii, gdzie podejmował się różnych prac: był robotnikiem rolnym, aptekarzem, zbieraczem owoców, mierniczym, dozorcą na plantacji.

Obrońca ludzi prostych

Swoją twórczość literacką związał z Kalifornią — akcja niemal wszystkich jego utworów toczy się na kalifornijskiej wsi, a ich bohaterami są ubodzy farmerzy, wywłaszczeni ze swojej ziemi i zmuszeni do emigracji zarobkowej, sezonowi robotnicy rolni, trampowie i włóczędzy. Powodzenie przyniosła mu dpiero trzecia powieść Tortilla Flat (1935, wydanie polskie 1957), a międzynarodowe uznanie, głównie dzięki entuzjazmowi francuskich egzystencjalistów, powieść Myszy i ludzie (1937, adaptacja teatralna 1938, wydanie polskie 1948, ekranizacje: 1939 L. Milestone’a i 1991 G. Sinise’a) – studium tragicznej tęsknoty człowieka do wolności i braterskiej miłości. Pisarz dał w niej wyraz przekonaniu o nieuchronnym konflikcie między wolną wolą a prawami ewolucji.

Amerykański mit o „ziemi obiecanej”

Prawdziwą sławę zapewniła mu powieść Grona gniewu (1939, wydanie polskie 1956), wyróżniona nagrodą Pulitzera (1940). Steinbeck opisał w niej opartą na autentycznej historii wędrówkę rodziny farmerów z Oklahomy na Zachód w poszukiwaniu swej „ziemi obiecanej”. Przesłaniem tego utworu jest pogląd, iż jednostka może funkcjonować jedynie w grupie, a najwyższą wartością jest solidarność grupowa.

Problem dobra i zła

Pisarz podejmował też w swej twórczości problem istoty zła (Perła 1947, wydanie polskie 1957, Słodki czwartek 1954, wydanie polskie 1991), który stał się główną kwestią filozoficzną jego „epiki moralistycznej” — powieści Na wschód od Edenu (1952, wydanie polskie 1958, ekranizacja 1955 E. Kazana), będącej sagą rodziny Trasków od 1890 do I wojny światowej; w strukturę powieści pisarz wkomponował biblijny wątek Kaina i Abla, czyniąc go podstawą do analizy wątków dobra i zła. Programową powieścią społeczno-obyczajową Steinbecka była Zima naszej goryczy (1961, wydanie polskie 1956), o potomku starego rodu nowoangielskiego, który nie potrafi znaleźć dla siebie miejsca we współczesności.

Charakterystyka twórczości

W twórczości Steinbecka splatają się wątki realistyczne i metafizyczne. Pisarz ukazuje panteistyczną wizję człowieka zjednoczonego z naturą. Jego bohaterowie podlegają działaniu niszczącego fatum, gdyż noszą w sobie bliżej nieokreśloną winę. W 1962 Steinbeck otrzymał Nagrodę Nobla.

Reportaże

Podczas II wojny światowej Steinbeck był korespondentem wojennym, jego interesujące reportaże wydano w zbiorach: Bombs Away (1942), a wspomnienia z podróży po 40 stanach USA w tomie Podróż z Charleyem w poszukiwaniu Ameryki (1962, wydanie polskie 1991). Protest amerykańskich intelektualistów wywołały natomiast jego reportaże z Wietnamu, w których pisarz aprobował amerykańską interwencję w tym kraju. Steinbeck pisał też scenariusze filmowe, m.in. do słynnego filmu E. Kazana Viva Zapata!