Socjaldemokratyczna Partia Niemiec

Socjaldemokratyczna Partia Niemiec, niem. Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD) ,

niem. partia polit.;

utw. 1875 z inicjatywy A. Bebla i W. Liebknechta jako Socjalist. Partia Robotników Niemiec z połączenia Powsz. Niem. Związku Robotników (lassalczycy) i Socjaldemokr. Partii Robotników (eisenachczycy); uchwaliła program gotajski; 1878–90 na podstawie bismarkowskich ustaw wyjątkowych przeciw socjalistom jej działalność została zakazana; od 1890 pod nazwą SPD; 1891 na zjeździe w Erfurcie przyjęła program erfurcki; SPD odgrywała czołową rolę w II Międzynarodówce; na przeł. XIX i XX w. ujawniły się w partii odrębne nurty: reformistyczny (E. Bernstein), radykalnie lewicowy (R. Luksemburg, K. Liebknecht) oraz centrystowski (gł. K. Kautsky); 1912–32 SPD była najsilniejszym stronnictwem w Reichstagu; 1914 większość reformistyczna poparła politykę wojenną rządu; działacze coraz liczniejszej w partii opozycji lewicowej zał. 1916 Grupę Spartakusa (od 1918 Związek Spartakusa); po wybuchu rewolucji listopadowej 1918 umiarkowani socjaldemokraci zapewnili sobie przewagę w rządzie tymczasowym (Rada Pełnomocników Lud.) i przyczynili się do stłumienia radykalnych wystąpień rewolucyjnych; SPD była współtwórczynią Rep. Weimarskiej, której pierwszym prezydentem został przewodniczący partii F. Ebert (st.); 1919–32 przedstawiciele SPD wchodzili w skład większości rządów Rzeszy. Po objęciu władzy przez Hitlera frakcja SPD jako jedyna w Reichstagu głosowała (VI 1933) przeciwko ustawie o pełnych i nie kontrolowanych pełnomocnictwach dla rządu; partię zdelegalizowano, część działaczy osadzono w obozach koncentracyjnych, część emigrowała, część zaangażowała się w antyhitl. ruch oporu.

Po II wojnie świat. 1946 w sow. strefie okupacyjnej SPD i Komunist. Partia Niemiec połączyły się tworząc Socjalistyczną Partię Jedności Niemiec (SED); w zachodnich strefach okupacyjnych SPD wznowiła działalność, stając się jedną z gł. partii polit. Niemiec Zachodnich; 1959 uchwalono program godesberski, wkrótce SPD — druga (po CDU) co do wielkości partia ogólnonar., w wyborach powsz. 1949–2002 uzyskiwała w granicach 28,8–45,8% głosów; 1966–69 w koalicji rządowej u boku CDU/CSU; 1969–82 tworzyła rządy koalicyjne z FDP (kanclerzami socjaldemokraci W. Brandt i H. Schmidt). SPD doprowadziła (w ramach tzw. polityki wschodniej) do normalizacji stosunków i zawarcia przez RFN układów z ZSRR i Polską (1970), układu zasadniczego z NRD (1972) i układu z Czechosłowacją (1974). W X 1989 utworzono SPD w NRD, IX 1990 zjednoczono SPD z obu państw niemieckich. W 1998–2005 ponownie na czele koalicji rządowej (z partią Zielonych), kanclerzem G. Schröder; 1999–2004 prez. Niemiec był J. Rau z SPD. Po niewielkiej porażce w wyborach IX 2005 (uzyskała 34,2% głosów) zawarła koalicję rządową z CDU/CSU; w wyborach IX 2009 (23,5%) i przeszła do opozycji, ponownie w koalicji rządowej z CDU/CSU od XII 2013. 2006–08 przewodniczący K. Beck, 2008–09 F. Müntefering, od 2013 S. Gabriel.