Skarga Piotr
 
Encyklopedia PWN
Skarga Piotr, właśc. P. Powęski, ur. II 1536, Grójec, zm. 27 IX 1612, Kraków,
polemista religijny, hagiograf, kaznodzieja, czołowy przedstawiciel polskiej kontrreformacji.
Kalendarium
Urodził się II 1536 w Grójcu. Pochodził ze szlachty zagrodowej, osiadłej koło Grójca. Po ukończeniu 1555 Akademii Krakowskiej objął kierownictwo szkoły parafialnej przy kolegiacie Św. Jana w Warszawie. W 1560 wyjechał z synem A. Tęczyńskiego, Janem, jako wychowawca do Wiednia. Około 1564 otrzymał święcenia kapłańskie we Lwowie, a 1568 udał się do Rzymu, gdzie 1569 wstąpił do zakonu jezuitów. Przełożeni przyznawali mu „talent kaznodziejski, dar wymowy, umiejętność słuchania spowiedzi”. Po powrocie do kraju objął obowiązki wykładowcy i kaznodziei w kolegium zakonnym w Pułtusku. W 1573 został przeniesiony do Wilna, od 1579 był rektorem tamtejszego kolegium jezuitów.
Działalność duszpasterska, pedagogiczna, pisarska
Prowadził ożywioną działalność duszpasterską, pedagogiczną i pisarską. W dziele O jedności Kościoła Bożego (1577) propagował ideę unii katolicyzmu z prawosławiem, do której urzeczywistnienia walnie się przyczynił. Największą popularność zyskały Żywoty świętych (1579), wielokrotnie wznawiane (8 edycji za życia autora, ponad 20 w następnych stuleciach). Żywo i barwnie napisane, doskonale odpowiadały zapotrzebowaniu na dzieło, które zawierałoby wzorzec moralny dla każdego stanu i wieku, zgodny z ideałami potrydenckiego katolicyzmu. Po przekształceniu wileńskiego kolegium jezuickiego w Akademię Wileńską (zalążek późniejszego uniwersytetu) Skarga został (1580) jej pierwszym rektorem. Po 4 latach przeniesiony przez władze zakonne do Krakowa, na stanowisko przełożonego domu zakonnego Św. Barbary, prowadził tu ożywioną działalność filantropijną. Założył m.in. Arcybractwo Miłosierdzia i Bractwo Św. Łazarza, roztaczające opiekę i ścisły nadzór nad żebrakami.
W pisarstwie koncentrował się na publicystyce wymierzonej przeciwko konfederacji warszawskiej (1573), gwarantującej tolerancję religijną. W kolejnych broszurach wzywał do jej unieważnienia. W tym duchu starał się też oddziaływać na Zygmunta III Wazę, zwłaszcza od 1588, kiedy został powołany na stanowisko nadwornego kaznodziei.
Kazania
Należąc do grona najbliższych i wpływowych doradców monarchy, Skarga wypowiadał się zdecydowanie za wzmocnieniem władzy królewskiej. Dał temu wyraz w Kazaniach sejmowych (1597), traktacie politycznym, przez współczesnych niemal niezauważonym. Rozgłos Kazania zyskały dopiero w XIX w., kiedy to, głównie za sprawą A. Mickiewicza, ujrzano w Skardze natchnionego proroka, który przewidział rozbiory Rzeczypospolitej. Niechętna mu różnowiercza szlachta, w dobie rokoszu Zebrzydowskiego (1606–09) domagała się usunięcia go, wraz z innymi jezuitami, z dworu królewskiego. Dla późniejszych historiografów był jednym z ideowych sprawców tego buntu. Skarga pozostał jednak w najbliższym otoczeniu Zygmunta III Wazy aż do swojej śmierci. Oprócz spraw wyznaniowych wypowiadał się na temat reformy ustroju Rzeczypospolitej, chciał poprawy położenia chłopów. Monarchia absolutna, do której dążył, stanowiła dla niego niezbędny warunek szybkiego i całkowitego tryumfu polskiej kontrreformacji. Obdarzony talentem publicystycznym wszedł także do historii literatury jako pisarz zasłużony dla rozwoju języka narodowego. Zmarł 27 IX 1612 w Krakowie.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Matejko Jan, Kazanie Piotra Skargi fot. T. Żółtowska-Huszcza/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Skarga Piotr, Żywoty Świętych, drzeworyt strony tytułowej fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia