Serlio Sebastiano

Serlio Sebastiano, ur. 6 IX 1475, Bolonia, zm. między 1553 a 1555, Fontainebleau,

włoski architekt i teoretyk architektury doby manieryzmu.

Urodził się 6 IX 1475 w Bolonii.

Autor dziejowego traktatu o architekturze. Początkowo uczył się malarstwa zapewne u swego ojca Bartolomea, malarza ornamencisty. Działalność rozpoczął w Pesaro. Około 1514 znalazł się w Rzymie, gdzie pod kierunkiem Baldassare Peruzziego studiował zabytki antyczne. Około 1527/1528 osiadł w Wenecji. W 1541 wyjechał do Francji (starania o sprowadzenie Serlio do Polski czyniła królowa Bona); pracował tam dla króla Franciszka I w Fontainebleau na stanowisku architekta królewskiego; po jego śmierci 1547 utracił stanowisko. W 1550–53 przebywał w Lyonie. Zmarł między 1553 a 1555 w Fontainebleau.

Dorobek twórczy

Z dzieł architektonicznych jedyną istniejącą realizacją Serlio jest zamek w d’Ancy-le-France koło Tonnerre (1541–50). Natomiast nie zachował się pałac legata papieskiego, kardynała Ferrary, zwany Grand Ferrare (1544–46; pozostał tylko portal wejściowy).

Traktat

Pracę nad traktatem architektonicznym rozpoczął jeszcze podczas pobytu w Wenecji, 1537. W następnych latach tworzył jego kolejne części (w zamyśle miało być siedem ksiąg, w praktyce dziewięć), odwołując się w nich m.in. do traktatów Witruwiusza i Francesca di Giorgio Martiniego oraz szkicowników Giuliano da Sangallo, a także wykorzystując wiele planów i szkiców pozostawionych mu przez Peruzzia. Poszczególne księgi wydawał według kolejności ich opracowywania równocześnie w języku włoskim i francuskim (księgi I–V), włoskim i po łacinie (księga VII). Pierwsza ukazała się księga IV (1537), zawierała reguły dotyczące pięciu porządków architektonicznych oraz (we wstępie) przedstawiała dyspozycję całości. Kolejno ukazywały się księgi: III — Wenecja 1540, I i II — Paryż 1545, V — Paryż 1547, księga nadzwyczajna — Lyon 1551, VII — Frankfurt nad Menem 1575. Księga VI jest zachowana w dwóch rękopisach: monachijskim (opublikowany w dwóch tomach) — Mediolan 1967, nowojorskim — Nowy Jork 1978. Księga VIII zachowana we fragmentach (znajduje się w Bayrische Staatsbibliothek w Monachium). Wydania zbiorowe zaczęły ukazywać się po śmierci ich autora (Tutte l’opere d’architettura et prospetiva, Venetia 1619, reprint Ridgewood, No.J. 1964; polskie częściowe tłumaczenie: Sebastiano Serlio. Traktat o architekturze, 1537–1584, [w:] Teoretycy, pisarze i artyści w sztuce, 1500–1600, Warszawa, 1985. Traktat poruszał zagadnienia: I — geometrii, II — perspektywy, III — budownictwa starożytnego, IV — pięciu porządków w architekturze, V — budownictwa sakralnego, VI — budownictwa mieszkaniowego, VII — ogólnych reguł architektonicznych, VIII — budownictwa militarnego. Serlio sporo miejsca poświęcił zagadnieniu kształtowania otworów ściennych. Zasadniczo teorii jest mało — tekst stanowi raczej komentarz do rycin. Dzieło Serlio upowszechniło styl D. Bramantego i Rafaela oraz wywarło duży wpływ na architekturę europejską, zwłaszcza we Francji i Polsce (J. Kowalczyk Sebastiano Serlio a sztuka polska, Wrocław 1973), dostarczając licznych wzorów i motywów budowniczym nie mającym przygotowania teoretycznego. Jedna z części została poświęcona dekoracji teatralnej, w której Serlio m.in. dokładnie instruuje, jak przekształcić salę pałacową w pomieszczenie teatralne (skorzystał z tego Wojciech Oczko, wykonując dekorację do wystawionej 1578 na Zamku w Ujazdowie (obecnie w Warszawie) sztuki J. Kochanowskiego Odprawa posłów greckich.