Sendzimir Tadeusz

Sendzimir, Sędzimir, Tadeusz, ur. 15 VII 1894, Lwów, zm. 1 IX 1989, Jupiter k. Palm Beach (stan Floryda, USA),

polski inżynier mechanik, metalurg, wynalazca, przemysłowiec.

Urodził się 15 VII 1894 we Lwowie. Był synem urzędnika państwowego. Od dzieciństwa wykazywał uzdolnienia techniczne i żywo interesował się też powstającą wtedy motoryzacją. Po ukończeniu IV gimnazjum klasycznego we Lwowie studiował w latach 1912–14 na wydziale mechanicznym lwowskiej Szkoły Politechnicznej.

Studiów nie ukończył, gdyż wybuchła I wojna światowa, Lwów zajęli Rosjanie, a uczelnię zamknięto. Sędzimir podjął pracę jako mechanik w warsztatach samochodowych. Kiedy w VI 1915 kontratakujące wojska austriackie zbliżały się do Lwowa, został wraz z tymi warsztatami ewakuowany do Kijowa.

Fabryka w Szanghaju

Po wybuchu rewolucji 1917 przedostał się do Szanghaju. Uzyskawszy kredyt w Banku Rosyjsko-Azjatyckim, którym wówczas kierowali Polacy, założył tam 1918 fabrykę śrub, gwoździ i drutu, zaopatrującą rosyjskie koleje dalekowschodnie. W wilgotnym tamtejszym klimacie wyroby te narażone były silnie na korozję, co skłoniło Sędzimira do zajęcia się problematyką ich zabezpieczania. Doszedł do przekonania, że głównym mankamentem stosowanej wówczas metody ocynkowywania blachy żelaznej jest uleganie ochronnej warstwy utlenianiu powietrzem atmosferycznym już w trakcie procesu cynkowania. Na skutek tego powłoka była nietrwała, łatwo się kruszyła i odpadała. Zdał sobie sprawę, że proces cynkowania należy prowadzić bez dostępu powietrza atmosferycznego oraz w sposób ciągły na długich pasmach blachy, a nie arkuszach, w jakich ją wówczas wytwarzały walcownie. Zaczął więc przemyśliwać nad walcarkami nowego typu.

Walcarka Sędzimira

Nie mając możliwości skutecznej pracy nad tymi udoskonaleniami w Szanghaju, zlikwidował tam interesy i 1929 wyjechał do USA. Studiował tam literaturę przedmiotu, m.in. opisy patentowe pokrewnych procesów, próbował też zainteresować swoimi pomysłami amerykańskich przemysłowców. Były to wszakże początki Wielkiego Kryzysu, więc atmosfera nie sprzyjała inwestycjom, zwłaszcza tak nowatorskim. Podobnie było w zakładach Kruppa w Essen, gdzie jego koncepcję rozwalcowywania blachy stalowej na zimno do nieosiągalnych wówczas cienkości uznano za nierealną. Udało mu się natomiast znaleźć w Niemczech warsztat, gdzie skonstruowano prototyp zaprojektowanej przez niego walcarki Z. Szczęśliwym zbiegiem okoliczności w 1933 nadarzyła się sposobność urzeczywistnienia zamysłów Sędzimira w Polsce, w zakładach firmy Śląski Przemysł Cynkowy S.A. w Kostuchnie pod Katowicami. Stworzył tam pierwszą linię technologiczną ciągłego walcowania na zimno i ocynkowywania blachy stalowej wedle swej koncepcji. Wytwarzaną tam blachę cynkowaną można było poddawać dalszej obróbce (tłoczyć, wyginać) bez naruszania jej powłoki ochronnej. W 1934 pokryto nią dach krakowskich Sukiennic, a wkrótce potem dach kurii biskupiej w Wilnie. W 1933 walcarkę Z zainstalowano również w Hucie „Pokój” w Nowym Bytomiu, gdzie działała nieprzerwanie do 1962.

Pierwsze zamówienia

Blacha ocynkowana Sędzimira zyskała przychylne opinie fachowców, także za granicą, skąd zaczęły napływać zamówienia. Wykorzystując zainteresowanie swą metodą, Sędzimir w 1835 przeniósł się do Paryża. Niebawem jego wciąż doskonalone walcarki Z zaczęły pracować w stalowniach: 1936 w Shotton w Wielkiej Brytanii, 1937 w Maubeuge i w Isbergues we Francji, a 1938 w Middletown w stanie Ohio w USA. Ta ostatnia należała do firmy Armco Steel, która już wcześniej, 1936, uruchomiła w Butler w Pensylwanii linię ocynkowywania blachy metodą Sędzimira.

Wiosną 1939 Sędzimir przeniósł się do USA i zmienił pisownię nazwiska na Sendzimir. Obywatelstwo amerykańskie uzyskał 1946. Uczestniczył w produkcji na potrzeby wojenne, m.in. tworząc walcarkę Z do stali krzemowej, uruchomioną 1942. Od 1945 prowadził własną firmę Armzen w Waterbury w stanie Connecticut, przekształconą 1956 w T. Sendzimir Inc., a 1977 — Sendzimir Engineering Corporation (Sencor). Obie nadal istnieją.

Walcarki znane w świecie

Sendzimir ciągle doskonalił swoje walcarki. Jest ich wiele wyspecjalizowanych typów, przeznaczonych do rozmaitych metali i ich stopów. Pod koniec jego życia pracowało w 35 krajach całego świata ponad 400 jego walcarek. Przetwarzają one obecnie przeszło 90% światowej produkcji stali nierdzewnej. Ponad 6 mln t stali rocznie ocynkowuje się jego metodą. Te liczby obrazują wpływ, jaki wywarł na nowoczesne stalownictwo. Dokonywał w nim także innych innowacji, m.in. zaprojektował 1977 pierwszą w Stanach Zjednoczonych pętlownicę spiralną, stosowaną w liniach ciągłego walcowania i obróbki blach taśmowych.

Inne wynalazki

Sendzimir uzyskał w sumie około 120 patentów (z tego 73 w USA) z najrozmaitszych dziedzin. Głównie dotyczą one metod przeróbki plastycznej, ale też np. powłok antykorozyjnych metali oraz osłon termicznych, które znalazły zastosowanie m.in. w pojazdach kosmicznych, a nawet tak zaskakujących pomysłów, jak pływające sztuczne wyspy dla rybaków uczestniczących w dalekomorskich połowach.

Zasługi i ... nagrody

Największą wagę spośród wielu wyróżnień mają złoty medal im. Bessemera nadany mu 1965 przez Brytyjski Instytut Żelaza i Stali oraz złoty medal im. Brinella nadany w 1974 przez Królewską Akademię Nauk Technicznych w Sztokholmie. W 1938 II Rzeczpospolita przyznała mu Złoty Krzyż Zasługi. Jego nazwisko umieszczono na tablicy upamiętniającej 886 imigrantów najbardziej zasłużonych w dziejach USA, przytwierdzonej na Statui Wolności w Nowym Jorku w stulecie jej wzniesienia. Od 1990 do 2004 huta w Nowej Hucie nosiła jego imię.

Zdobywszy majątek, Sendzimir wspierał finansowo wiele instytucji i organizacji polonijnych w USA. Przede wszystkim wspomagał Fundację Kościuszkowską, od 1964 był członkiem jej rady nadzorczej, stworzył przy niej fundację własnego imienia. Był też m.in. prezesem Rady Polskiego Instytutu Nauk i Sztuk w Nowym Jorku.

Do końca życia zachował niebywałą sprawność umysłową i fizyczną (uprawiał pływanie i forsowne wielokilometrowe spacery). Zmarł 1 IX 1989 w Jupiter koło Palm Beacg (stan Floryda); pochowany w Bethlehem pod Waterbury w trumnie wykonanej ze stali wyprodukowanej jego metodami.

Nowa Huta, widok Huty im. T. Sendzimira