Ruś Kijowska

Ruś Kijowska,

wczesnośredniowieczne państwo w Europie Wschodniej, utworzone w IX w. w wyniku zjednoczenia plemion wschodniosłowiańskich (m.in. Polanie, Drewlanie, Krywicze) wokół Kijowa (stolica) i Nowogrodu Wielkiego;

inne główne miasta: Czernihów, Perejasław, Smoleńsk, Psków, Połock. Podstawą ustroju społecznego Rusi Kijowskiej była feudalna własność ziemi, trwał proces uzależniania wolnej ludności wiejskiej (smard); książęta rządzili przy poparciu możnych i związanej z osobą władcy drużyny; w miastach pewną rolę odgrywały wiece (wiec); wraz z przyjęciem na przełomie 988 i 989 chrztu z Bizancjum przez księcia Włodzimierza Wielkiego i uznaniem chrześcijaństwa za religię państwową odrębne miejsce zajęło duchowieństwo, dominujące w życiu umysłowym i kulturalnym, a od 2. połowy XI w. również w sferze politycznej. Wyprawy zbrojne pierwszych książąt kijowskich aż do bram Konstantynopola (862, 907, 944, 1043) zapewniły kupcom ruskim korzystne warunki w handlu bizantyńskim; książę Światosław rozbił 965 państwo Chazarów, ugruntował panowanie ruskie nad Morzem Czarnym, opanował też znaczną część Bułgarii; Włodzimierz Wielki rozszerzył wpływy na wschodzie, walczył pomyślnie z Bułgarią Wołżańsko-Kamską, na zachodzie zaś sięgnął po Przemyśl i Czerwień (981). Na lata panowania Jarosława Mądrego przypadł intensywny rozwój kultury chrześcijańskiej (piśmiennictwo w języku staro-cerkiewno-słowiańskim, architektura murowana np. słynny sobór Sofijski w Kijowie). Jarosław Mądry podzielił państwo między synów, z zachowaniem władzy zwierzchniej najstarszego z nich — seniora Izasława; walki między książętami nadwątliły rodowy system sprawowania władzy i chociaż decyzje Włodzimierza Monomacha (sprowadzonego do Kijowa przez bojarów) obowiązywały władców dzielnicowych, a jego synowi Mścisławowi udało się jeszcze utrzymać względną zwierzchność Kijowa nad dzielnicami Rusi, to po zgonie Mścisława poszczególne księstwa prowadziły własną, samodzielną politykę; na pierwsze miejsce wysunęła się na południu Ruś Halicko-Wołyńska, a na północy Ruś Włodzimiersko-Suzdalska. Stołeczną rolę utracił Kijów po zniszczeniu go 1169 przez wojska księcia włodzimiersko-suzdalskiego Andrzeja Bogolubskiego, a znaczenie gospodarcze i kulturalne po zburzeniu go 1240 przez Mongołów. Na ziemiach Rusi Kijowskiej rozwinęły się zaczątki narodowości i kultury staroruskiej, do której nawiązywały rozwijające się na tych terytoriach narody rosyjski, ukraiński i białoruski.