Ruda Śląska

rys. Z. Kwiatkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Ruda Śląska,

miasto w województwie śląskim, pow. grodzki, na Wyż. Katowickiej, nad Kłodnicą i jej dopływami — Kochłówką i Bytomką oraz źródłowym odcinkiem Rawy (dorzecze Wisły), w centrum GOP.

Ludność miasta: ogółem — 137,6 tys. mieszkańców (2019)

Gęstość zaludnienia: 1 764,4 os/km² (2019)

Powierzchnia: 78 km²

Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 18°42′E, szerokość geograficzna: 50°16′N

Data założenia miasta: 1959

Prawa miejskie: nadanie praw — 1940 (faktycznie 1947; dwie miejscowości: Ruda i Nowy Bytom otrzymały prawa miejskie w tym samym roku, połączone w jeden organizm miejski w 1959)

Oficjalne strony WWW: www.rudaslaska.pl

duży ośr. przem.; kopalnie węgla kam., m.in. Halemba (z nową głębszą częścią Halemba Głęboka), Śląsk, Pokój; huta żelaza, elektrownia cieplna Halemba o mocy 200 MW; poza tym przemysł materiałów budowlanych, odzieżowy, spoż., metal., poligraficzny; przedsiębiorstwa budmontażowe i projektowe, m.in. Promus (gł. systemy transport. w zakładach motoryzacyjnych); kilka dużych osiedli mieszkaniowych (m.in. Wirek, Halemba, Kochłowice); zachowany stary (XVIII w.) szyb kopalni Wawel.

Historia.

Powstała 1959 z połączenia Rudy i Nowego Bytomia; Ruda — wzmiankowana 1303, do 1532 w rękach Piastów śląskich; od 1327 pod zwierzchnictwem Czech, dzieliła losy polit. Śląska; od 1742 w państwie pruskim; od XIV w. eksploatacja miejscowych złóż kruszcowych; w XVIII w. czynny wielki piec i kopalnia węgla; w XIX w. rozwój przemysłu: 1812 powstała cynkownia (jedna z największych w ówczesnej Europie), w poł. XIX w. były już czynne m.in. kopalnie węgla i rudy żelaza, cynkownie, huty żelaza, cegielnie; w XIX–XX w. działalność pol. organizacji społ. i kult.; udział mieszkańców w powstaniach śląskich 1919–21. W XIX w. obok Rudy powstał ośr. górnictwa węglowego i hutnictwa — Nowy Bytom; w wyniku plebiscytu, od 1922 obie miejscowości w granicach Polski; prawa miejskie dla obu miejscowości 1939 (faktycznie 1947). We IX 1939 walki obronne; w czasie II wojny światowej 6 oddziałów roboczych jeńców sowieckich obozu w Cieszynie i w Łambinowicach, 3 obozy pracy przymusowej, 1942–45 obóz dla wysiedlonych Polaków (ok. 2 tys. osób); ośrodek konspiracji.

Zabytki.

Klasycystyczny pałac (2. poł. XVIII w.); późnobarok. kościoły: Matki Bożej z Lourdes (1805–06), Trójcy Przenajświętszej (1806); kościół Św. Marii Magdaleny (1883, rozbudowa koniec XIX w.); neogot. kościół Św. Jana Chrzciciela (1868–71); kościół Św. Józefa (1904); neorom. kościół Św. Pawła (1911–12); domy mieszkalne, tzw. familoki (XIX/XX w.).