Roosevelt Theodore

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Roosevelt

[rọ^uzəwelt]

Theodore , ur. 27 X 1858, Nowy Jork, zm. 6 I 1919, Oyster Bay k. Nowego Jorku,

amerykański polityk, prawnik, republikanin, prezydent Stanów Zjednoczonych.

Urodził się 27 X 1858 w Nowym Jorku. Był spokrewniony z Franklinem Delano. W 1880 ukończył Uniwersytet Harvarda w Cambridge. W 1882 został wybrany do legislatury stanu Nowy Jork. Zasiadał w niej przez 2 lata. W 1884–86 przebywał na Zachodzie. Po powrocie do Nowego Jorku 1886 ubiegał się, bez rezultatu, o stanowisko burmistrza tego miasta. W latach 1889–95 przewodniczący Komisji Służby Państwowej, dał się poznać jako przeciwnik systemu łupów. W 1895–96 zwierzchnik policji nowojorskiej. W 1897–98 asystent sekretarza marynarki. Zrezygnował ze stanowiska, by wziąć udział w wojnie z Hiszpanią 1898. Dowodził ochotniczym oddziałem kawalerii (Rough Riders). Popularność osobista, uzyskana w tym czasie, pozwoliła mu wygrać wybory na stanowisko gubernatora stanu Nowy Jork. Pełnił tę funkcję 1899–1900.

Ku prezydenturze

W 1900 był kandydatem Partii Republikańskiej na wiceprezydenta. Wygrywając wybory u boku W. McKinleya, po jego śmierci IX 1901 przejął urząd prezydenta. Wraz z wejściem Roosevelta do Białego Domu rozpoczęło się wdrażanie reform progresywnych na szczeblu federalnym. Już 1901 sformułował program Square Deal (Rzetelny Ład). Ponadto, posługując się stworzoną przez siebie Teorią Posłannictwa (Steward of the People Theory), Roosevelt podkreślał, że jako prezydent może korzystać — występując jako gwarant interesu publicznego — ze wszystkich uprawnień prezydenckich, które nie są sprzeczne z Konstytucją. Posługując się tymi uzasadnieniami, prowadził zdecydowaną walkę z praktykami monopolistycznymi biznesu. Doprowadził 1904 do rozwiązania Northern Security Co, firmy należącej do potentata finansowego, J.P.Morgana. Dążył do wypracowania nowoczesnej polityki industrialnej państwa. Temu celowi miało służyć powołanie 1903 Departament Handlu i Pracy. Roosevelt, jako pierwszy prezydent amerykański, angażował się bezpośrednio w konflikty pomiędzy pracownikami i pracodawcami. W 1902 mediował w konflikcie pomiędzy górnikami a właścicielami kopalń, doprowadzając do jego zakończenia.

Polityka zagraniczna

W polityce zagranicznej był zwolennikiem „polityki grubej pałki”, nieużywania siły, jeśli to możliwe, ale stosowania, jej jeśli to konieczne. Zwolennik rozbudowy marynarki wojennej jako instrumentu ekspansji handlowej i gospodarczej, uznał za konieczne, aby Stany Zjednoczone dysponowały kanałem łączącym Atlantyk i Pacyfik. Doprowadził 1903 do secesji Panamy od Kolumbii, aby — po powstaniu formalnie niepodległej, a zależnej od USA Panamy — zawrzeć układ gwarantujący Stanom Zjednoczonym prawo budowy i użytkowania kanału. W 1904 zgłosił Rooseveltowskie Uzupełnienie Doktryny Monroego. Regulowało ono sprawy długów zaciąganych przez państwa karaibskie i latynoamerykańskie w państwach europejskich. Po przejęciu ich Stany Zjednoczone miały — podobnie jak wcześniej czyniły to kraje europejskie — siłą wymusić spłacenie owych wierzytelności. Konsekwentnie realizowany program zmian wewnętrznych i w polityce zagranicznej przyniósł mu sukces w wyborach prezydenckich 1904.

Druga kadencja

Po ich wygraniu nadal prowadził walkę z trustami. Najważniejszym sukcesem było doprowadzenie do przyjęcia przez Kongres 1906 Ustawy o Czystości Żywności i Leków (Pure Fooad and Drugs Act). Walkę z wielkim biznesem musiał poniechać 1907, gdy Morgan doprowadził do paniki finansowej w kraju, a następnie — już po zawarciu niepisanej umowy z prezydentem, pomógł ją zakończyć. Roosevelt, przekonany o konieczności ochrony przyrody i zasobów naturalnych, rozwijał działalność w tym zakresie (stworzył i rozbudował Służbę Leśną). W polityce zagranicznej odniósł liczne sukcesy, podejmując się mediacji w wojnie rosyjsko-japońskiej. Za wypracowanie pokoju w Portsmouth (1905) otrzymał 1906 Pokojową Nagrodę Nobla. W 1906 doprowadził do zakończenia konfliktu pomiędzy Francją i Niemcami o wpływy w Maroku (Konferencja w Algeciras). W 1907 zawarł z Japonią tzw. Dżentelmeńskie Porozumienie (Gentelman’s Agreement) ograniczające imigrację japońską do USA. W związku ze zwiększoną aktywnością międzynarodową USA, przeprowadził reformę Departamentu Stanu. Przed zakończeniem drugiej kadencji zademonstrował potęgę amerykańskiej floty wojennej, wysyłając ją w podróż do Japonii, a następnie w rejs dookoła świata (1908). W 1912, nie uzyskawszy nominacji Partii Republikańskiej, powołał Partię Łosia (partie postępowe) i z jej mandatu startował w wyborach prezydenckich. W 1914–16 krytykował Wilsona za brak poparcia Wielkiej Brytanii w I wojnie światowej. W 1917 poparł decyzję Wilsona o wejściu USA do wojny. Krytyk wilsonowskiego programu 14 punktów. Napisał autobiografię (1913). Zmarł 6 I 1919 w Oyster Bay koło Nowego Jorku.

Ocena prezydentury

Roosevelt należał do bardzo popularnych prezydentów, ze względu na styl sprawowania władzy, powierzchowność, stanowczość w realizacji programu i konkretne dokonania. Uznano go za twórcę XX-wiecznej potęgi amerykańskiej, a zarazem za bliskiego przeciętnemu obywatelowi polityka. Jego postać (jako jedynego spośród prezydentów XX-wiecznych) została wykuta w masywie Rushmore Mountain w Dakocie Południowej.