Röntgen Wilhelm Conrad

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Röntgen, Roentgen, Wilhelm Conrad , ur. 27 III 1845, Lennep (obecnie część m. Remscheid), zm. 10 II 1923, Monachium,

fizyk niemiecki.

Urodził się 27 III 1845 w Lennep (obecnie część miasta Remscheid). Wilhelm urodził się w rodzinie kupieckiej; był jedynakiem. Jako małe dziecko wyjechał z rodzicami do Holandii, skąd pochodziła jego matka. Tam spędził dzieciństwo i lata młodzieńcze, aż do egzaminu maturalnego, który nie zakończył się dla niego pomyślnie. Chcąc studiować, wyjechał do Zurychu i wstąpił na politechnikę (można tu było podjąć studia nie mając matury). Po uzyskaniu dyplomu inżyniera został asystentem Augusta Kundta, pracując z nim najpierw w Zurychu, a później — od 1872 — w uniwersytecie w Strasburgu. Pod opieką tego uczonego robił pracę doktorską (stopień doktora uzyskał 1869). Zajmował się w tym czasie głównie badaniami właściwości gazów, a także elektrycznymi właściwościami kryształów. W 1871 przeniósł się do Würzburga, rok później — do Strasburga; od 1876 był profesorem tamtejszego uniwersytetu.

W 1879 objął katedrę fizyki doświadczalnej uniwersytetu w Giessen. Prowadził tu intensywne prace nad zagadnieniami z takich dziedzin, jak zjawiska powierzchniowe, wpływ wysokich ciśnień na właściwości substancji, właściwości dielektryków. W 1888 objął po Friedrichu Kohlrauschu kierownictwo instytutu fizyki w uniwersytecie w Würzburgu. Od 1900 był profesorem i dyrektorem instytutu fizyki uniwersytetu monachijskiego. W 1920 przeszedł na emeryturę.

Za odkrycie i badanie promieni X 1901 Röntgen otrzymał pierwszą w dziedzinie fizyki Nagrodę Nobla. Prowadził również badania własności ciał poddawanych wysokim ciśnieniom, kapilarnego przepływu płynów, sprężystości, przewodnictwa cieplnego kryształów i piezoelektryczności. Duże znaczenie miało eksperymentalne wykazanie przez Röntgena, że poruszające się ładunki są źródłem pola magnetycznego.

Uczniami Röntgena było kilku polskich fizyków, m.in. J. Wierusz-Kowalski, S. Kalinowski. Uczony zmarł 10 II 1923 w Monachium.

Odkrycie i badania promieni X

Pracując na uniwersytecie w Würzburgu, 1895 rozpoczął badania promieni katodowych. W listopadzie tego roku odkrył nowy rodzaj promieniowania. Röntgen badał je wiele tygodni, prawie nie opuszczając pracowni. Nazwał je promieniami X (dziś używa się częściej nazwy promieniowanie rentgenowskie). Okazało się, że są ono bardzo przenikliwe, przenikają przez ciała nieprzezroczyste, zaciemniają kliszę fotograficzną, nie odchylają się w polu magnetycznym. 22 XII naświetlano dłoń żony uczonego; po 15 minutach ekspozycji uzyskano rentgenogram, który jest przechowywany na uniwersytecie w Würzburgu. 28 XII Röntgen doniósł o swym odkryciu Towarzystwu Fizyczno-Lekarskiemu, przekazując pracę Über eine neue Art von Strahlen. W I 1896, podczas posiedzenia naukowego Towarzystwa, na którym Röntgen referował wyniki swoich badań, prześwietlono dłoń jednego z uczestniczących w nim anatomów. Röntgen prowadził dalsze badania natury odkrytego promieniowania. Zbadał wiele jego właściwości, jak np. zdolność jonizacji gazów, zależność przenikliwości od długości fali, dyfrakcję na szczelinach, na których uzyskiwano ugięcie fal świetlnych — nie udało mu się uzyskać obrazu dyfrakcyjnego promieniowania X. Röntgen sformułował także prawa pochłaniania promieni X przez substancje oraz wskazał sposób wykorzystania tych promieni w medycynie. Odkrycie Röntgena było nie tylko omawiane na zjazdach naukowych, ale także bardzo szeroko komentowane w prasie (właściwość przenikania promieni przez przedmioty wykorzystywano w żartach rysunkowych). W krótkim czasie pojawiła się ogromna liczba prac dotycząca badań właściwości promieni X. Natychmiast też zastosowano je w praktyce lekarskiej do celów diagnostycznych.

Na uniwersytecie w Monachium, gdzie Wilhelm Röntgen kierował Instytutem Fizyki, pracował m.in. Max von Laue. Właśnie on zasugerował, że długość fali promieniowania rentgenowskiego może odpowiadać odległościom płaszczyzn atomów w kryształach. Współpracownikom Lauego udało się uzyskać obrazy dyfrakcyjne promieni Röntgena na kryształach siarczanu miedzi. Pozwoliło to na określenie długości fali promieni X, a jednocześnie stworzyło z tego promieniowania czynnik pozwalający na badania struktury kryształów.