Robespierre Maximilien François Marie

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Robespierre

[robespjẹ:r]

Maximilien François Marie de , ur. 6 V 1758, Arras, zm. 28 VII 1794, Paryż,

polityk francuski okresu rewolucji 1789–99, przywódca jakobinów.

Urodził się 6 V 1758 w Arras. Pochodził z rodziny prawników, od 1781 był adwokatem w Arras, skąd 1789 został wybrany na deputowanego stanu trzeciego do Stanów Generalnych. Zasłynął jako znakomity mówca i przewidujący polityk zarówno w Konstytuancie, jak i w klubie jakobinów, w którym wysunął się na czoło ugrupowania republikańskiego. Radykalizm głoszonych przez Robespierre’a haseł (walka o powszechne prawo głosu, przeciw cenzusowi majątkowemu) i jego ideowość zjednały mu wielką popularność wśród paryskich sankiulotów. Na jego wniosek 1791 do Legislatywy nie weszli członkowie ustępującej Konstytuanty; sam Robespierre działał wówczas głównie w klubie jakobinów; pilnie śledząc prace Legislatywy, przestrzegał przed knowaniami dworu i arystokratów, ostro atakował generała M.J. de La Fayette’a, podejrzewając go o dążenie do dyktatury wojskowej; wewnątrz klubu zwalczał ugrupowanie J.P. Brissota (żyrondyści), dążące do wojny z Austrią; uważał bowiem, że Francja może ponieść klęskę, co zaprzepaści zdobycze rewolucji.

Szef rządu i przywódca rewolucji

Po wypowiedzeniu wojny Austrii (IV 1792) wpływy Robespierre’a znacznie wzrosły; obalenie monarchii 10 VIII 1792 utorowało mu drogę do władzy; tegoż dnia został powołany do władz Komuny Paryskiej; wybrany na deputowanego z Paryża do Konwentu Narodowego 1792–95, należał do przywódców „góry” (górale), gwałtownie zwalczał żyrondystów; przejął postulat „wściekłych” w sprawie wprowadzenia maksymalnych cen zboża, domagał się także wzmocnienia władzy wykonawczej i centralizacji kraju. Niepowodzenia w polityce wewnętrznej i klęski w wojnie z Austrią skompromitowały żyrondystów; po ich obaleniu (2 VI 1793) i ustanowieniu dyktatury jakobińskiej Robespierre wszedł 27 VII 1793 w skład Komitetu Ocalenia Publicznego i stał się faktycznie szefem rządu i przywódcą rewolucji; główną wytyczną jego polityki była mobilizacja całego kraju na potrzeby wojny i walki z kontrrewolucją, a metodą jej realizacji — oficjalny, usankcjonowany prawnie rewolucyjny terror, skierowany przeciwko rzeczywistym (i domniemanym) wrogom politycznym i przestępcom gospodarczym; Robespierre doprowadził do całkowitego zniesienia ciężarów feudalnych na wsi, ustanowił obowiązujące powszechnie maksymalne ceny i płace; na potrzeby wojny dokonał reorganizacji armii, którą dozbrojono i wyposażono; sankiulotów dopuścił do najwyższych urzędów państwowych i kariery wojskowej; po okresie popierania dechrystianizacji i kultu Rozumu Robespierre, niechętny ateizmowi, przeprowadził 7 V 1794 w Konwencie Narodowym dekret o kulcie Istoty Najwyższej (sam przewodniczył inauguracji).

Polityka dyktatury i terroru

Zwycięstwa wojenne armii republikańskiej, osłabienie sił kontrrewolucyjnych i poprawa sytuacji wewnętrznej bardzo umocniły pozycję Robespierre’a; równocześnie jednak narastał sprzeciw wobec jego rządów ze strony wszystkich warstw społecznych, jednakowo zagrożonych polityką terroru; Robespierre pozbył się opozycji: zlikwidował autonomię ruchu ludowego i podporządkował sankiulotów władzom państwowym; złamał opozycję hebertystów, wytaczając im proces i gilotynując przywódców (24 III 1794); rozbił opozycję kordelierów, którym przewodzili G.J. Danton i C. Desmoulins, nawołujący do zaprzestania terroru i przywrócenia rządów parlamentarnych; po procesie oraz straceniu Dantona i jego grupy (5 IV 1794) Robespierre, wraz z A.L. Saint-Justem i G. Couthonem (tzw. triumwirat jakobiński), sprawował niemal nieograniczoną władzę, nasilając terror. Zawiązany przeciw nim spisek thermidorian (thermidor) doprowadził do obalenia Robespierre’a; w czasie posiedzenia Konwentu Narodowego 9 thermidora (27 VII 1794) większość deputowanych wypowiedziała się przeciwko Robespierre’owi i nakazała jego aresztowanie; Komuna Paryska przyszła mu ze zbrojną pomocą, ale przy braku poparcia ze strony sankiulotów okazało się to niewystarczające; ujęty na ratuszu przez oddziały Konwentu Narodowego, Robespierre usiłował popełnić samobójstwo; ranny, został stracony 28 VII 1794 (w Paryżu) wraz z najbliższymi współtowarzyszami; z jego śmiercią skończył się okres dyktatury jakobinów.

Postać kontrowersyjna

Robespierre jest jedną z najbardziej kontrowersyjnych postaci w historii; w dawniejszej historiografii przedstawiony jako krwawy tyran, w nowszej (A. Mathiez) doczekał się rehabilitacji i niemal apoteozy; inni historycy francuscy (np. G. Lefebvre i A. Soboul), podkreślając wybitne uzdolnienia polityczne Robespierre’a i jego zupełną negację korzyści osobistych, czym zasłużył w pełni na miano Nieprzekupnego, wskazywali zarazem na jego błędy.

David Jacques-Louis, Maria Antonina w drodze na gilotynę, rysunek

Zdobycie Bastylii 14 VII 1789, rewolucja francuska 1789–1799 — Musee Carnavalet, Paryż

Satyryczny rysunek pokazujący posiedzenie jakobinów i konfrontację J.P. Brissot de Warville z M. Robespierre

Fugere Heinrich, rycina przedstawiająca wizję idealnego społeczeństwa na podstawie koncepcji Ch. Fouriera — zwalczanego przez jakobinów