Rimski-Korsakow Nikołaj A.

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Rimski-Korsakow Nikołaj A., ur. 18 III 1844, Tichwin, zm. 21 VI 1908, Lubieńsk,

kompozytor rosyjski, przedstawiciel Potężnej Gromadki.

Urodził się 18 III 1844 w Tichwinie. Początkowo nie zamierzał poświęcić się zawodowo muzyce, 1856–62 kształcił się w Korpusie Morskim w Petersburgu, a po jego ukończeniu odbył 3-letni rejs dookoła świata na pokładzie klipra Ałmaz. Pod wpływem M. Bałakiriewa i innych kompozytorów (późniejszych członków Potężnej Gromadki) podjął w latach 70. samodzielne systematyczne studia w zakresie kontrapunktu i przeredagował wiele swych wcześniejszych utworów. W 1871 został profesorem konserwatorium w Petersburgu, od 1874 kierował, założonym przez Bałakiriewa, Bezpłatną Szkołą Muzyczną. Zdobył uznanie jako pedagog muzyczny; jego uczniami byli m.in.: A. Ladow, S. Taniejew, M. Ippolitow-Iwanow, A. Arenski, A. Głazunow, O. Respighi, I. Strawinski, S. Prokofjew, z Polaków W. Maliszewski. W 1886–1900 Rimski-Korsakow dyrygował koncertami muzyki rosyjskiej organizowanymi przez W. Bielajewa; dwukrotnie zaprezentował się jako kompozytor i dyrygent w Paryżu — 1889 na Wystawie Paryskiej i 1907 podczas serii tzw. koncertów historycznych. Zmarł 21 VI 1908 w Lubieńsku.

Muzyka operowa

W twórczości skoncentrował się na muzyce dramatycznej; w jego operach (16) dominuje tematyka baśniowa (wystawiana w Moskwie: Sadko 1897, Bajka o carze Sałtanie 1900, w niej popularny Lot trzmiela, Nieśmiertelny Kościej 1902, Złoty kogucik 1909; wystawiony w Petersburgu: Opowieść o niewidzialnym grodzie Kitieżu i dziewicy Fiewronii 1907), są w nich ukazywane legendarne i historyczne obrazy z życia Rosji; libretta wielu oper opierają się na dziełach wybitnych poetów rosyjskich: A. Puszkina (Mozart i Salieri, Moskwa 1898, Bajka o carze Sałtanie, Złoty kogucik), N. Gogola (Noc wigilijna, Petersburg 1880), L. Meja (Pskowianka, Petersburg 1873, Carska narzeczona, Moskwa 1898), A. Ostrowskiego (Śnieżka, Petersburg 1882).

Muzyka symfoniczna

Twórczość symfoniczna Rimskiego-Korsakowa (3 symfonie, w tym II „Antar” 1868, 2. redakcja 1876, uwertury, m.in. Uwertura na tematy rosyjskie na skrzypce i orkiestrę 1885, suity, fantazje, Koncert fortepianowy 1883, Kaprys hiszpański 1887) ma w dużej mierze charakter programowy; podobnie jak w operach przeważa w niej tematyka fantastyczna, kompozytor wprowadzał często elementy wschodnie (suita orkiestrowa Szeherezada 1888, jedno z jego najbardziej znanych dzieł). Szczególne znaczenie w utworach symfonicznych ma instrumentacja, odznaczająca się bogactwem barw, oryginalnymi zestawieniami instrumentów, efektami kontrastu, zachowująca zarazem przejrzystość faktury. Styl instrumentacyjny Rimskiego-Korsakowa — oparty na zdobyczach H. Berlioza i R. Wagnera — wywarł duży wpływ na muzykę rosyjską i zachodnioeuropejską.

Muzyka kameralna

Poza operami i muzyką symfoniczną Rimski-Korsakow pozostawił wiele utworów kameralnych, fortepianowych, wokalnych (na chór a cappella) i wokalno-instrumentalnych (kantaty, m.in. Świtezianka wg A. Mickiewicza 1897, duety wokalne, pieśni solowe, romanse), ponadto uzupełnił, opracował lub zinstrumentował wiele utworów kompozytorów rosyjskich, m.in. Kamiennego gościa A. Dargomyżskiego oraz Borysa Godunowa, Chowańszczyznę i Noc na Łysej Górze M. Musorgskiego.

Cała jego twórczość jest nasycona elementami rosyjskiego folkloru muzycznego; kompozytor wprowadzał ludową melodykę z jej właściwościami tonalnymi (skale pentatoniczne, modalne), nie rezygnując jednak z rozwiniętej harmoniki funkcyjnej. Swe doświadczenia zawarł w pracach teoretycznych: Harmonia (1884, wydanie polskie 1970) i Zasady instrumentacji (1913, wydanie polskie 1953).

Bakst Lew, dekoracja do Szeherezady dla Les Ballets Russes S. Diagilewa, akwarela, 1910 — Musée des Arts Décoratifs, Paryż

Niżyński Wacław w balecie Szecherezada, 1889–1950.