republika
forma państwa, przeciwstawna monarchii;
[łac. res publica ‘rzeczpospolita’, ‘sprawa, rzecz publiczna’],
republika
Encyklopedia PWN
współcześnie w szerszym znaczeniu — ogół obywateli państwa połączonych troską o dobro wspólne (np. w Konstytucji RP z 1997). Głowa państwa i in. najwyższe organy państwa są powoływane przez zbiorowy podmiot suwerenności (grupa społeczna, naród, lud) w odbywających się, z reguły w regularnych odstępach czasu, wyborach bezpośrednich lub pośrednich na prawem określony czas (kadencja). Republika ukształtowała się w starożytności (republika arystokratyczna — Sparta, Rzym; republika demokratyczna — Ateny), występowała też w innych epokach (w średniowieczu, np. arystokratyczne republiki miejskie we Włoszech — Florencja, Wenecja, w okresie reformacji, np. Genewa), pierwszą nowoczesną republiką czasów nowożytnych były Stany Zjednoczone od 1787; forma republiki upowszechniła się wraz z powstaniem państwa liberalno-demokratycznego w XVIII i XIX w.; w XX w. stała się dominującą formą państwa. Dla współczesnej republiki demokratycznej jest charakterystyczny podział władz. Władza ustawodawcza pochodzi z wyborów powszechnych. Tam, gdzie władzą wykonawczą jest rząd i głowa państwa, ta ostatnia jest wybierana bezpośrednio przez suwerena lub wybiera ją organ pochodzący z wyborów powszechnych — parlament bądź specjalnie do tego powołane zgromadzenie elektorskie. Rząd zaś jest powoływany przez głowę państwa, parlament bądź w drodze współdziałania obu tych organów. Ze względu na zasięg wpływu obywateli na wybór najwyższych władz, republiki dzieli się na arystokratyczne (w wyborach uczestniczy jedynie część społeczeństwa na podstawie np. kryterium pochodzenia społecznego lub cenzusu majątkowego) i demokratyczne (szeroki udział obywateli w wyborach). Ze względu na przyjęcie określonego systemu rządów wyróżnia się: republikę parlamentarną, w której parlament ma istotny i stały wpływ nie tylko na ustawodawstwo, ale i na władzę wykonawczą (m.in. odpowiada przed nim politycznie rząd), głowa państwa pełni funkcje reprezentacyjne, oraz republikę prezydencką, którą charakteryzuje zasada separacji władzy wykonawczej od ustawodawczej, prezydent ma silną pozycję, jest jednocześnie szefem rządu, rząd odpowiada politycznie przed prezydentem.
