Rembrandt
 
Encyklopedia PWN
Rembrandt, właśc. Rembrandt Harmensz van Rijn Wymowa, ur. 15 VII 1606, Lejda, zm. 4 IX 1669, Amsterdam,
holenderski malarz, grafik i rysownik.
Kalendarium
Urodził się 15 VII 1606 w Lejdzie. Jeden z najwybitniejszych, najbardziej wszechstronnych i płodnych twórców w dziejach sztuki Malarstwa uczył się 1619–22 u J. van Swanenburgha w Lejdzie i 1623–24 u P. Lastmana w Amsterdamie. W 1625–31 prowadził warsztat w Lejdzie, specjalizując się w malowaniu obrazów religijnych i mitologicznych oraz portretów. W końcu 1631 przeniósł się do Amsterdamu, gdzie zyskał wielką renomę jako portrecista, osiągając status najwybitniejszego malarza holenderskiego tego okresu. Otrzymywał prestiżowe zlecenia dworu książąt orańskich (m.in. cykl obrazów pasyjnych 1633–39) i instytucji miejskich, przyjaźnił się z wybitnymi humanistami (np. C. Huygensem) i z patrycjuszami amsterdamskimi. W wyniku nieumiejętnego prowadzenia interesów swej pracowni 1656 był zmuszony do ogłoszenia bankructwa; zarządzanie majątkiem przejęła Hendrickje Stoffels, konkubina Rembrandta, i doprowadziła jego stan do względnej równowagi. Niezależnie od trudności finansowych, Rembrandt pozostał wysoko cenionym artystą, czynnym zawodowo do śmierci, mimo dramatów rodzinnych (1663 zmarła Hendrickje, 1668 — syn Tytus) i pogarszającego się stanu zdrowia.
Początki kariery — okres lejdejski
Pierwsze dzieła Rembrandta nawiązują do stylu Lastmana; są to barokowe, poruszone kompozycje o ostrych barwach, malowane gęstą, nakładaną impastowo farbą (Męczeństwo św. Szczepana 1625 — Musée des Beaux-Arts, Lyon, Chrzest dworzanina etiopskiego 1626 — Rijksmuseum Het Catharijneconvent, Utrecht, Tobiasz i Anna 1626 — Rijksmuseum, Amsterdam, Dawid przed Saulem 1627 — Kunstmuseum, Bazylea). Z inspiracji J. Lievensa, z którym wówczas blisko współpracował, 1627–28 Rembrandt zaczął nawiązywać do formuły caravaggionizmu utrechckiego, stosując ostry światłocień i triki w operowaniu światłem (Przypowieść o bogaczu — Gemäldegalerie, Berlin, Ofiarowanie w świątyni — Kunsthalle, Hamburg, Uczta w Emaus — Musée Jacquemart-André, Paryż); wiele dzieł Rembrandta z tego okresu jest wynikiem rywalizacji z ujęciami Lievensa (Samson i Dalila 1628 — Gemäldegalerie, Berlin, Dawid i Saul — Städelsches Kunstinstitut, Frankfurt n. Menem). Około 1629 przytłumił kolorystykę, tworząc obrazy w tonacji jasnobrunatnej, z tonami żółtymi i pojedynczymi akcentami żywszych barw, o silnym światłocieniu (Judasz zwracający srebrniki 1629 — kolekcja prywatna, Malarz w pracowni — Fine Arts Museum, Boston, Jeremiasz opłakujący zniszczenie Jerozolimy 1630 — Rijksmuseum, Amsterdam, Ofiarowanie w świątyni 1631 — Mauritshuis, Haga). W okresie lejdejskim powstały też pierwsze autoportrety (Autoportret z zacienioną twarzą — Rijksmuseum, Amsterdam), otwierające długi cykl kontynuowany przez Rembrandta do końca życia.
We wczesnych rycinach Rembrandt wykazywał zmysł realistycznej obserwacji (autoportrety, przedstawienia żebraków i chłopów, studia staruszek i starców); w tematach historycznych wychodził od tradycji Lucasa van Leyden (Odpoczynek w czasie ucieczki do Egiptu 1626), by stopniowo tworzyć kompozycje coraz bardziej poruszone i tłumne (Ofiarowanie w świątyni 1630).
Przeprowadzka do Amsterdamu i złote lata
Po przeniesieniu się do Amsterdamu Rembrandt zyskał sławę wybitnego portrecisty, ugruntowaną Lekcją anatomii dra N. Tulpa (1632 — Mauritshuis, Haga), w której przełamał konwencję schematycznego zestawiania wizerunków obok siebie na rzecz przedstawienia postaci w akcji; ruch i akcję wprowadził także do innych portretów (Budowniczy okrętów z żoną 1633 — Royal Collection, Londyn, Portret kaznodziei Cornelisa Anslo 1641 — Gemäldegalerie, Berlin). Wykonany dla księcia orańskiego Fryderyka Henryka cykl Pasji (1633–39 — Alte Pinakothek, Monachium) wyznacza początek zainspirowanego stylem P.P. Rubensa barokowego dynamizmu w twórczości Rembrandta (Chrystus z uczniami na jeziorze Genezaret 1633, Ganimedes 1635 — Gemäldegalerie, Drezno, Ofiara Abrahama 1635 — Ermitaż, Petersburg, Uczta Baltazara 1635–39 — National Gallery, Londyn, Oślepienie Samsona 1636 — Städelsches Kunstinstitut, Frankfurt n. Menem, Wymarsz strzelców — tzw. Straż nocna, portret kompanii milicji miejskiej kpt. F.B. Cocqa, 1642 — Rijksmuseum, Amsterdam; ryciny: Zdjęcie z krzyża 1633, Zwiastowanie pasterzom 1634, Wygnanie przekupniów ze świątyni 1635, Ecce Homo 1636, Zaśnięcie Marii 1639). Dynamiczność kompozycji i dramatyzm nastroju cechują też pejzaże z lat 1638–42 (Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem — Muzeum Czartoryskich, Kraków).
Z lat 30. pochodzą liczne tchnące zmysłowością portrety żony Rembrandta, Saskii van Uylenburgh (Saskia w czerwonym kapeluszu 1633, Autoportret z Saskią 1635–36 — oba w Gemäldegalerie, Drezno, Saskia jako Flora 1634 — Ermitaż); pogodna zmysłowość cechuje też powstałe wtedy akty (Danae 1636 — Ermitaż), a autoportrety z tych lat ukazują Rembrandta jako człowieka sukcesu, pewnego swej wysokiej pozycji (1633 — Luwr, 1640 — National Gallery, Londyn). W wielu obrazach z przełomu lat 30. i 40. Rembrandt nawiązywał do dzieł dawnych wielkich mistrzów: Assunty Tycjana (Wniebowstąpienie z serii pasyjnej w Monachium), jego aktów leżących kobiet (Danae), portretów Rafaela i Tycjana (autoportret z 1640), Ostatniej Wieczerzy Leonarda da Vinci (Wesele Samsona 1638 — Gemäldegalerie, Drezno). Dzieła z tego okresu są malowane z werwą, swobodnym duktem pędzla, ale i z doskonałą iluzją w oddaniu szczegółów i faktur.
W latach 40. kompozycje Rembrandta stały się bardziej powściągliwe, spokojne (Nawiedzenie 1640 — National Gallery, Waszyngton, Święta Rodzina 1645 — Ermitaż, Wieczerza w Emaus 1648 — Luwr; ryciny: tzw. Rycina StuguldenowaChrystus błogosławiący dzieci i uzdrawiający chorych 1643–49, Trzy drzewa 1643, Medea 1648).
Późna twórczość
W latach 50. Rembrandt malował coraz swobodniejszą plamą szorstko kładzionej farby — brunatnej, czerwonej, żółtej i białej (Portret Jana Sixa — kolekcja Six, Amsterdam, Arystoteles z popiersiem Homera 1653 — Metropolitan Museum, Nowy Jork, Betsabe 1654 — Luwr, Hendrickje w kąpieli 1654 — National Gallery, Londyn, Błogosławieństwo Jakuba 1656 — Gemäldegalerie, Kassel, Józef i żona Putyfara 1655 — Gemäldegalerie, Berlin, Czytający Tytus — Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, Jakub walczący z aniołem i Mojżesz z tablicami prawa 1659 — oba w Gemäldegalerie, Berlin). Mimo kłopotów finansowych Rembrandt nadal był wziętym portrecistą patrycjatu amsterdamskiego i uzyskiwał prestiżowe zlecenia (Lekcja anatomii dra J. Deymana 1656 — Rijksmuseum, Amsterdam, Sprzysiężenie Claudiusa Civilisa do dekoracji ratusza amsterdamskiego, 1661–62 — Nationalmuseum, Sztokholm, Portret zarządców cechu sukienników 1662 — Rijksmuseum, Amsterdam). Tę świadomość swej wysokiej rangi artysty wyrażają autoportrety, ukazujące go w dumnej pozie i często bogatym stroju (1655 — Frick Collection, Nowy Jork, 1661–62 — Kenwood House, Londyn, 1669 — National Gallery, Londyn); ostatni autoportret Rembrandta ukazuje go w roli antycznego malarza Zeuksisa (1669 — Wallraf–Richartz–Museum, Kolonia). Prace z lat 60., np. Zaparcie się św. Piotra (1660 — Rijksmuseum, Amsterdam), Homer (1663 — Mauritshuis, Haga), Powrót syna marnotrawnego (Ermitaż), Izaak i Rebeka (tzw. Żydowska narzeczona — Rijksmuseum, Amsterdam), są wykonane z niezwykłą swobodą w kładzeniu farby — gruzłowatej, szorstkiej, pozornie niedbale roztartej lub narzuconej nożem albo szpachelką, dzięki czemu powstaje wrażenie rozedrgania złocistego światła na chropawej fakturze. Paleta ogranicza się do jednej tonacji — jasnobrunatno-złocisto-czerwonawej. Rembrandt pomijał wszelką efektowną scenerię, skupiając uwagę jedynie na emocjonalnej ekspresji postaci ludzkich, podkreślanej przez grę światła i barw.
Był też znakomitym rysownikiem; rysunki traktował nie tylko jako pomocnicze szkice, ale często jako samodzielne dzieła kolekcjonerskie.
Rembrandt wykształcił rzeszę wybitnych uczniów (F. Bol, G. Dou, W. Drost, G. van den Eeckhout, B. i C. Fabritius, G. Flinck, A. de Gelder, S. van Hoogstraten i in.), a wielu malarzy nie będąc jego uczniami, przejęło jego styl (B. Cuyp, J.W. de Wet). Zmarł 4 IX 1669 w Amsterdamie.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Rembrandt, Chrystus uzdrawiający chorych, akwaforta, 1649 fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rembrandt, Uczta Baltazara, ok. 1635 — National Gallery, Londyn fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rembrandt, Powrót syna marnotrawnego — Ermitaż, Petersburg fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rembrandt, Portret zarządców cechu sukienników, 1662 — Rijksmuseum, Amsterdam.fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rembrandt, Pijany Lot, 1631 — Städelsches Kunstinstitut, Frankfurt nad Menemfot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rembrandt, Lekcja anatomii doktora Tulpa, 1632 — Rijksmuseum, Amsterdamfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rembrandt, Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem, 1638 — Fundacja-Muzeum Książąt Czartoryskich, Krakówfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rembrandt, Wymarsz strzelców (Straż nocna), 1642 — Rijksmuseum, Amsterdamfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rembrandt, Portret rodzinny, 1669 — Herzog Anton-Ulrich Museum, Brunszwikfot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rembrandt, Trzy drzewa, akwaforta, ok. 1643fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rembrandt, Doktor Faust, akwaforta, 1652–53fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rembrandt Rijn van, Portret osiemdziesięcioletniej staruszki, 1634 — National Gallery, Londynfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rembrandt, Sen Jakuba, rysunek pędzlem i piórkiem, ok. 1644 — Luwr, Paryżfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rembrandt, Noli me tangere, 1651 — Herzog-Anton-Ulrich-Museum, Brunszwikfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rembrandt, Jeździec Polski, 1656fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rembrandt, Nawiedzenie Najświętszej Maryi Panny, 1640 — Institute of Arts, Detroit fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rembrandt van Rijn, Jan Six, 1654 — Fundacja Six, Amsterdamfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rembrandt van Rijn, Autoportret, akwaforta fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rembrandt van Rijn, Autoportret, ok. 1667 — National Gallery, Londynfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia