Radźasthan
 
Encyklopedia PWN
Radźasthan, hindi Rājasthān, ang. Rajasthan,
stan w zachodnich Indiach, przy granicy z Pakistanem;
pow. 342,2 tys. km2, 68,5 mln mieszk. (2011); stol. Dźajpur; zróżnicowana struktura etniczna (w użyciu języki: radźasthani — 56% mieszk., hindi — 33%, urdu — 5%) i rel. (hindusi — ok. 90%, dźiniści — 1%, muzułmanie — 6% i sikhowie — 1%); jeden ze słabiej zaludnionych stanów Indii — ok. 140 mieszk. na km2; w miastach mieszka ok. 24% ludności; gł. m.: Dźajpur (1,5 mln mieszk.), Dźodhpur, Adźmer, Udajpur, Bikaner. Radźasthan zajmuje północno-zachodnią część wyż. Dekan z krystal. masywem Arawali (wysokość do 1722 m); na zachodzie rozległa piaszczysta pustynia Thar; klimat zwrotnikowy wybitnie suchy na zachodzie i zwrotnikowy kontynent. monsunowy na wschodzie; średnia temp. w styczniu 14–17°C, w czerwcu 30–35°C, maks. do 50°C (na pustyni Thar); średnia roczna suma opadów od 150–300 mm na zachodzie do 400–800 mm na wschodzie; pora opadowa lipiec–sierpień; uboga sieć rzeczna; gł. rzeki: Ćambal (na granicy ze stanem Madhja Pradeś) i Luni są wykorzystane do nawadniania; w budowie system nawadniający — Kanał Radźasthański; zbiorowiska roślinności pustynnej i suchych stepów w zachodniej części stanu; na pozostałym obszarze — sawanna.
Podstawą gospodarki jest tradycyjne rolnictwo i górnictwo; uprawa dżuaru (gat. sorga), badżry (proso afryk.), pszenicy (na wschodzie), a na terenach nawadnianych — bawełny, roślin oleistych, trzciny cukrowej i tytoniu; pasterska hodowla owiec, kóz i wielbłądów — ok. 50% pogłowia krajowego. Bogate złoża surowców miner.; w górach Arawali wydobycie rud cynku, ołowiu, srebra (90% ogólnoind. pozyskania srebra), miedzi, miki, azbestu oraz marmuru i kamieni szlachetnych; na pustyni Thar — gipsu (ok. 90% produkcji krajowej) i soli kamiennej. Energia elektr. wytwarzana w elektrowniach wodnych na rz. Ćambal i elektrowni jądr. (o mocy 440 MW) w pobliżu m. Kota. Przemysł przetwórczy słabo rozwinięty; w większych miastach zakłady przemysłu spoż. i włók. (gł. wełn.) oraz rzemiosło (wyrób dywanów, biżuterii i przedmiotów z marmuru). Rzadka sieć komunik.; linie kol. (gł. wąskotorowe) i drogowe łączą Dźajpur z większymi miastami stanu oraz z Delhi i Ahmadabadem.
Historia. Na terenie Radźasthanu odnaleziono inskrypcje naskalne ces. Aśoki (III w. p.n.e.), co świadczy o przynależności tej części obecnego stanu Radźasthanu do imperium Maurjów; w późniejszym okresie tereny te w całości lub częściowo podlegały Grekom z Baktrii (II w. p.n.e.), Scytom (Śakjom, II–IV w.), ind. dyn. Guptów (IV–VI w.), Hunom (VI w.); w VII–XI w. pojawiło się tu kilka dynastii radźpuckich, które doszły do największego znaczenia polit. na pocz. XVI w.; w poł. XVI w. ces. Akbar przyłączył księstwa radźputów (oprócz Mewaru) do imperium Mogołów; na pocz. XIX w. tereny te znalazły się w zasięgu wpływów Marathów, następnie pod zwierzchnością Brytyjczyków; pod panowaniem bryt. prow. Radźputana stała się jednym z gł. ośr. ind. ruchu nar.; po uzyskaniu przez Indie niepodległości (1947) księstwa Radźputany zostały połączone; 1950, po uchwaleniu konstytucji, stan Radźasthan stał się integralną częścią Indii; książęta radźpuccy przekazali władzę polit. rządowi centralnemu, zachowali natomiast swe tytuły, dobra osobiste i pewne przywileje (zniesione 1970).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia